|
|
พระราชานุกิจ
พระราชานุกิจ คือกำหนดเวลาที่พระเจ้าแผ่นดินจะทรงกระทำพระราชกิจต่าง ๆ เป็นประจำวัน
เป็นกิจวัตรประจำวัน ที่พระเจ้าแผ่นดินเป็นการส่วนพระองค์ ส่วนพระราชกรณียกิจ
หรือพระราชกิจหมายถึงกิจส่วนสำคัญอันพระเจ้าแผ่นดินพึงทรงปฏิบัติ เพื่อประโยชน์แก่แผ่นดิน
ทรงดำเนินพระบรมราโชบายในการบริหารราชการแผ่นดิน
กิจทั้งสองประการดังกล่าวข้างต้นแยกกันไม่ออก ต่างก็มีความสัมพันธ์เกี่ยวโยงกันอยู่ในบางเวลา
ดังนั้นรายละเอียดในพระราชานุกิจบางตอน จึงมีเรื่องพระราชกรณียกิจแทรกอยู่บ้าง
ต้นเรื่องของพระราชานุกิจนี้ พวกพราหมณ์นำมาจากอินเดียแต่ดึกดำบรรพ์ และพระเจ้าแผ่นดินไทย
ได้ทรงประพฤติปฏิบัติมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา และต่อเนื่องมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตำราเดิมมีอยู่ในคัมภีร์มนูธรรมศาสตร์ มีความโดยย่อดังนี้
พระราชานุกิจตามมนูธรรมศาสตร์
ภาคกลางวัน
| ๐๖.๐๐ น. | ทรงแต่งพระองค์และทรงตรวจบัญชีพระราชทรัพย์ | ||
| ๐๗.๓๐ น. | เสด็จออกพิพากษาคดี | ||
| ๐๙.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหาร | ||
| ๑๐.๐๐ น. | ทรงรับของถวายและพระราชทานบำเหน็จ | ||
| ๑๒.๐๐ น. | ทรงปรึกษาราชการแผ่นดินด้วยมุขมนตรี | ||
| ๑๓.๓๐ น. | ทรงสำราญพระราชอิริยาบท | ||
| ๑๕.๐๐ น. | ทอดพระเนตรโยธาหาร | ||
| ๑๖.๐๐ น. | ทรงปรึกษาราชการศักด้วยเสนาบดี |
| ๑๘.๐๐ น. | ทรงฟังรายงานผู้สืบข่าว | ||
| ๑๙.๓๐ น. | เสวยพระกระยาหาร | ||
| ๒๑.๐๐ น. | เสด็จเข้าที่ทรงสาธยายศาสตราคม | ||
| ๒๒.๓๐ น. | บรรทม | ||
| ๐๑.๓๐ น. | ตื่นบรรทม ชำระพระองค์ | ||
| ๐๓.๐๐ น. | ทรงปรึกษาราชการลับกับอำมาตย์มนตรี และดำรัสสั่งราชการ | ||
| ๐๔.๐๐ น. | ปุโรหิตเข้าเฝ้า ทรงบูชาเทวดา |
ภาคกลางวัน
| ๐๗.๐๐ น. | เสด็จประทับพระที่นั่งมงคล สนมวังเข้าเฝ้า | ||
| ๐๘.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหารต้น | ||
| ๐๙.๐๐ น. | เสด็จประทับหอพระ ตำรวจเข้าเฝ้า | ||
| ๑๐.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหาร แล้วเข้าที่พระบรรทม | ||
| ๑๑.๐๐ น. | บรรทม | ||
| ๑๒.๐๐ น. | สำราญพระอริยาบถอยู่ข้างใน | ||
| ๑๓.๐๐ น. | ประพาส | ||
| ๑๗.๐๐ น. | เสด็จประทับหอพระ | ||
| ๑๘.๐๐ น. | ประภาษราชกิจฝ่ายใน |
| ๑๙.๐๐ น. | เสด็จพิพากษาการศึก | ||
| ๒๐.๐๐ น. | พิพากษาการเมือง | ||
| ๒๑.๐๐ น. | พิพากษาโบราณคดี | ||
| ๒๒.๐๐ น. | เสด็จขึ้นเสวยพระกระยาหาร | ||
| ๒๓.๐๐ น. | โหรและราชบัณฑิตเข้าเฝ้า ทรงสนทนาคติธรรม | ||
| ๒๔.๐๐ น. | ทรงฟังเสภาดนตรี | ||
| ๐๑.๐๐ น. | ทรงฟังนิยาย | ||
| ๐๒.๐๐ น. | เข้าที่บรรทมจนสว่าง |
| ๐๙.๐๐ น. | เสด็จลงทรงบาตร | ||
| ๑๐.๐๐ น. | ถวายภัตตาหารเลี้ยงพระสงฆ์ชาวพระคลังมหาสมบัติกราบบังคมทูลรายจ่ายการเงิน แล้วเสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง | ||
| ๑๒.๐๐ น. | ขึ้นเสวยพระกระยาหาร ประภาษราชกิจฝ่ายในแล้วเสด็จเข้าที่พระบรรทม ทรงสำราญพระอริยาบถ | ||
| ๑๘.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหาร | ||
| ๑๙.๐๐ น. | เสด็จออกท้องพระโรง ทรงสดับพระธรรมเทศนา ทรงฟังรายงานต่าง ๆ แล้วเสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง เบิกข้าราชการทั้งฝ่ายทหาร และพลเรือน เข้าเฝ้าใบบอกหัวเมือง ประภาษราชการแผ่นดิน และการทัพศึก | ||
| ๒๒.๐๐ น. | เสด็จขึ้น |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
| ตอนเช้า | เสด็จลงทรงบาตร เสด็จออกเลี้ยงพระ ในท้องพระโรง ทรงฟังรายงาน พระคลังมหาสมบัติ แล้วเสด็จขึ้นพระแท่น ออกขุนนาง | ||
| ตอนกลางวัน | ประภาษราชกิจฝ่ายใน ทรงการช่าง | ||
| ตอนบ่าย | ทรงสำราญพระราชอริยาบถ ทรงฟังรายงาน | ||
| ตอนค่ำ | เสด็จออกทรงธรรมและทรงฟังรายงานต่าง ๆ แล้วเสด็จออกขุนนาง เสด็จขึ้นเวลา ๒๑.๐๐ น. สำราญพระราชอริยาบถ ข้างฝ่ายในต่อไปจนสิ้นเวลา |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
| ๐๘.๐๐ น. | ตื่นพระบรรทม เสด็จลงทรงบาตร | ||
| ๐๙.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหาร แล้วเสด็จขึ้นหอพระเจ้า หอพระอัฐิ | ||
| ๑๐.๐๐ น. | ทรงฟังรายงานต่างๆแล้วเสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง | ||
| ๑๑.๐๐ น. | เสวยพระกระยาหาร ประภาษราชกิจฝ่ายใน | ||
| ๑๓.๐๐ น. | เสด็จออกพระที่นั่งอัมรินทร์ทรงงานช่าง หรือเสด็จประพาส | ||
| ๑๖.๐๐ น. | เสด็จเข้าที่บรรทม | ||
| ๒๐.๐๐ น. | ตื่นพระบรรทม แล้วเสด็จขึ้นหอพระเจ้า หอพระอัฐิ แล้วเสด็จประทับข้างพระที่นั่งเศวตฉัตร ทรงฟังรายงานและใบบอกหัวเมือง | ||
| ๒๒.๐๐ น. | เสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง พิพากษาการแผ่นดินและการศึก ร่างท้องตราที่สำคัญ | ||
| ๒๔.๐๐ น. | เสด็จขึ้นเสวย แล้วขึ้นพระแท่นออกขุนนางอีก | ||
| ๐๓.๐๐ น. | บรรทม |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
| ๐๙.๐๐ น. | เสด็จทรงบาตร แล้วเสด็จขึ้นบูชาพระ | ||
| ๑๐.๐๐ น. | เลี้ยงพระฉันเวร เมื่อพระกลับแล้วทรงฟังรายงานและเบิกขุนนางเข้าเฝ้าเหมือนรัชกาลก่อน | ||
| ๑๒.๐๐ น. | เสด็จขึ้นเสวย และบรรทม | ||
| ๐๓.๐๐ น. | เสด็จออกท้องพระโรง เจ้านายและขุนนางเข้าเฝ้า แล้วเสด็จขึ้นเข้าที่และบรรทม | ||
| ๑๖.๐๐ น. | โปรดให้เจ้านาย และข้าราชการผู้ใหญ่หรือชาวต่างประเทศเฝ้ารโหฐาน แล้วเสด็จออก รับฏีการาษฎร บางวันก็เสด็จประพาสพระนคร | ||
| ๒๐.๐๐ น. | ทรงสดับพระธรรมเทศนากัณฑ์หนึ่ง แล้วทรงฟังรายงาน และเบิกข้าราชการตามแบบเก่า สิ้นราชการแล้วเสด็จขึ้น เป็นสิ้นพระราชานุกิจประจำวัน |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
| ๐๙.๐๐ น. | ทรงบาตร เสด็จขึ้นบูชาพระ บูชาพระบรมอัฐิแล้วเสด็จขึ้นเสวย | ||
| ๑๐.๐๐ น. | เจ้านายผู้ใหญ่เข้าเฝ้า หรือมิฉะนั้นพวกข้าหลวงเดิมเข้าเฝ้า | ||
| ๑๑.๐๐ น. | เสด็จออกประทับราชอาสน์ทรงปิดทองพระพุทธรูป และทรงฟังชาวพระคลังอ่านรายงาน การจ่ายเงินพระคลัง แล้วเสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง | ||
| ๑๕.๐๐ น. | ทรงพระสำราญพระราชอริยาบถ | ||
| ๑๖.๐๐ น. | ทอดพระเนตรหัดมหาดเล็กข้าหลวงเดิมเป็นทหาร บางวันก็เสด็จออกนอกพระราชวัง ทรงรับฎีการาษฎรจนเวลาค่ำ เสด็จขึ้นข้างใน เสวย แล้วประภาษราชกิจฝ่ายใน | ||
| ๒๐.๐๐ น. | เสด็จออกท้องพระโรง ทรงฟังรายงานต่าง ๆ แล้วทรงสดับพระธรรมเทศนากัณฑ์หนึ่ง เมื่อทรงธรรมแล้ว เสด็จขึ้นพระแท่นออกขุนนาง |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
| ๑๑.๐๐ - ๑๑.๓๐ น. | บรรทมตื่น
เสวยเครื่องเช้า ทรงเครื่องแล้วเสด็จเข้าห้องทรงพระอักษร ราชเลขาธิการ เข้าเฝ้าถวายหนังสือราชการ ทรงงานแผ่นดิน |
||
| ๑๓.๐๐ - ๑๓.๓๐ น. | เสวยกลางวันอย่างไทย แล้วเสด็จเข้าประทับในห้องทรงพระอักษรจนถึงเวลาเย็น | ||
| ๑๗.๐๐ น. | เสด็จลงทรงการเล่นออกกำลังกาย แล้วเสวยเครื่องว่าง เสด็จขึ้นราว ๑๙.๓๐ น. | ||
| ๒๐.๓๐ น. | เสด็จลงประทับโต๊ะเย็น เสวยแล้วบางวันทรงบิลเลียด หรือไพ่บริดจ์ บางวันมีซ้อมละคร | ||
| ๒๔.๐๐ น. | เสวยเครื่องว่าง แล้วเสด็จขึ้นราว ๐๑.๐๐ น. |
รัชสมัยพระบาทสมเด็จประปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
| ๐๙.๐๐ น. | บรรทมตื่น ถ้าไม่มีพระราชกิจ ที่จะต้องเสด็จไหน เวลาเช้าก็เสด็จลงเสวยพระกระยาหารเช้า พร้อมกับพระกระยาหาร กลางวันในเวลา ๑๐.๓๐ น. | ||
| ๑๑.๓๐ น. | ราชเลขาธิการเข้าเฝ้าถวายหนังสือราชการ ทรงงานแผ่นดินจนถึงเวลาเสวยเครื่องว่างเวลาบ่าย | ||
| ๑๖.๐๐ น. | เสด็จออกขุนนาง หรือเสด็จพระราชดำเนิน ในงานพระราชพิธีต่าง ๆ บางวันมีผู้มาเฝ้าในพระราชวัง | ||
| ๑๗.๐๐ - ๑๘.๐๐ น. | ถ้าไม่มีพระราชกิจ จะทรงออกพระกำลังกาย แล้วทรงพักผ่อน และทรงหนังสือเล่ม บางวันเสด็จเยี่ยมเจ้านาย และข้าราชการผู้ใหญ่ตามวังและบ้าน ในเวลาที่มีงานมงคล | ||
| ๒๐.๐๐ น. | เสด็จลงเสวย แล้วประทับปฏิสันถารแต่ลำพังกับแขก จนเวลาราว ๒๓.๐๐ น. จึงเสด็จขึ้น | ||
| ๒๔.๐๐ น. | เข้าที่พระบรรทม |
|
|