พระมหากษัตริย์สมัยโบราณ  จะมีธงประจำพระองค์อยู่คู่หนึ่งคือ  ธงกระบี่ธุช กับธงพระครุฑพ่าห์  ลักษณะธงเป็นแผงมี 3 ชาย  หุ้มด้วยสักหลาดสีแดง  ปักดิ้นทองลายกนก  ยอดเป็นปลายหอก  ธงพระครุฑพ่าห์  มีรูปพระนารายณ์ทรงครุฑหล่อด้วยโลหะสำริด เป็นแผ่นติดอยู่ที่คอคันธง  ส่วนธงกระบี่ธุช  มีรูปหนุมาน หล่อด้วยโลหะสำริด ในท่ายืนก้าวเท้าออกไปข้างหน้า  เท้าอีกข้างหนึ่งติดอยู่ที่คอคันธง  สมัยโบราณใช้ธงคู่นี้สำหรับแห่นำเสด็จในกองทัพ  ถือว่าเป็นธงชัยสำคัญประจำพระองค์พระมหากษัตริย์  ผู้เป็นจอมทัพ
            เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า ฯ  ขึ้นครองราชย์  พระองค์ได้โปรดเกล้า ฯ  ให้สร้างขึ้นไว้สำรับหนึ่ง  เป็นธงชัยประจำพระองค์ตามประเพณี  สำหรับแห่นำกระบวนพยุหยาตรา  หน้าพระที่นั่งราชยาน และใช้ผูกในมณฑล พระราชพิธีบรมราชาภิเษก และพระราชพิธีสำคัญต่าง ๆ  ธงชัยประจำพระองค์ที่สร้างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า ฯ  เรียกว่า  ธงชัยพระครุฑพ่าห์  ธงชัยกระบี่ยุทธสำรับใหญ่

            ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  เมื่อพระองค์ได้บรมราชาภิกเษกแล้ว  มีพระภิกษุสงฆ์นำของโบราณ เป็นแผ่นสำริดรูปพระกระบี่ธุช และพระครุฑพ่าห์  ซึ่งเจ้าอธิการวัดพระประโทน ขุดได้ที่พระประโทน เป็นของโบราณ ครั้งพระปฐมเจดีย์เป็นนครราชธานี มาถวาย  พระยาสุนทรบุรีศรีพิไชยสงคราม (ชม) ข้าหลวงเทศาภิบาล  สำเร็จราชการมณฑลนครชัยศรี  เป็นผู้ขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวาย  เวลาเสด็จพระราชดำเนินพระปฐมเจดีย์  ในงานเฉลิมพระราชมณเฑียร เมื่อปี พ.ศ. 2453  โปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์  ทรงคิดเครื่องประกอบเป็นธงกระบี่ธุช  พระครุฑพ่าห์น้อยขึ้น เป็นธงกระบี่ธุชพื้นแดง เขียนรูปกระบี่ขาว  ธงพระครุฑพ่าห์มีพื้นเหลือง เขียนรูปครุฑสีแดงภายในธง  แนบผ้าขาวลงยันต์ และอักขระตามธงพระกระบี่ธุช พระครุฑพ่าห์ของเดิม ซึ่งพระครูสุทธธรรมสมาจารย์วัดประดู่  ได้ทำพิธีลงยันต์ และอักขระที่วัดคูมิ มณฑลกรุงเทพ ฯ  คันธงเป็นไม้ชัยพฤกษ์  ยอดหอกคร่ำทอง  กาบธงผูกหางนกยูงเป็นรูปแพน  สอดลงในแผ่นพระกระบี่ครุฑพ่าห์  ของโบราณนั้นเหมือนกันทั้งคู่
            พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียรจัดทำแล้วเสร็จ ทันงานพระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ ในปี พ.ศ. 2453  โปรดเกล้า ฯ ให้ตั้งราวไว้ทั้งพระแท่นมณฑล  สำหรับจะได้เชิญขึ้นผูกเสาพระแท่นมณฑลเข้าพระราชพิธีต่อไป  โดยที่สำรับใหญ่ของเดิมผูกกับเสาหลัง  สำรับน้อยที่ทำใหม่ผูกกับเสาหน้า  เมื่อเสด็จพระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์แล้ว  โปรดเกล้า ฯ ให้เชิญธงกระบี่ธุช พระครุฑพ่าห์ไปถวายสมเด็จ ฯ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส  วัดบวรนิเวศวิหาร  ให้ทรงประกอบพิธี จารึกคาถาบนแผ่นสำริด  ด้านหลังรูปพระกระบี่ธุช พระครุฑพ่าห์
            ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ได้โปรดเกล้า ฯ ให้ราชองครักษ์ เชิญธงพระกระบี่ธุช พระครุฑพ่าห์น้อยนำเสด็จ ฯ ทหารบกเชิญธงพระกระบี่ธุช ทหารเรือเชิญธงพระครุฑพ่าห์ในการเสด็จ ฯ  กระบวนราบ  ถ้าเสด็จกระบวนรถม้า  จึงให้ราชองครักษ์ทหารบกเชิญทั้งสองนาย  ต่อมาในปี พ.ศ. 2472  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ ประทานพระกระแสว่า  ธงพระกระบี่ธุชควรอยู่ซ้าย  ธงพระครุฑพ่าห์ควรอยู่ขวา  โดยถือหลักประเพณีเดิม  จากพระราชพิธีทวาทศมาศ  จึงได้มีพระบรมราชโองการ ฯ ให้เปลี่ยนเสียให้ถูกต้อง

            ธงอันเป็นเครื่องหมายแห่งประเทศไทย  แต่เดิมมาใช้ผ้าสีแดงเกลี้ยง  ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า ฯ  ทรงมีพระราชดำริว่า  เรือหลวงกับเรือราษฎร ควรมีเครื่องหมายสำคัญให้เห็นต่างกัน  จึงมีพระบรมราชโองการ ฯ  สั่งให้บรรดาเรือหลวงทั้งปวงทำรูปจักร  อันเป็นนามสัญญาพระบรมราชวงศ์แห่งพระองค์  ลงไว้กลางธงพื้นแดงนั้น  เพื่อเป็นเครื่องหมายใช้ในเรือหลวง
            ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  ได้มีสารเศวตอันอุดมด้วยลักษณะ  มาสู่พระราชสมภารถึงสามช้าง  นับเป็นการพิเศษ  อาศัยเหตุนั้นจึงได้มีพระบรมราชโองการ ฯ  ให้ทำรูปช้างเผือก ลงไว้กลางวงจักรในธงเรือหลวงนั้นด้วย
            ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงมีพระราชดำริว่า  เรือค้าขายของชนชาวสยามที่ใช้ธงแดงเกลี้ยงอยู่นั้น ไม่เป็นการสมควร  เพราะจะไปซ้ำกับประเทศอื่น  ควรใช้ธงอันมีเครื่องหมายเหมือนอย่างเรือหลวงทั่วไป  แต่ให้ยกรูปจักรออกเสีย  คงแต่รูปช้างเผือกบนพื้นแดง  ให้ใช้ทั่วไปทั้งเรือรบหลวงและเรือราษฎร  บรรดาที่เจ้าของเรือเป็นข้าขอบขัณฑสีมา  มิให้เป็นการสับสนกับเรือของชาวต่างประเทศ  และให้ทำรูปช้างเผือกบนพื้นสีขาบขึ้นอีกอย่างหนึ่ง  สำหรับชักที่หน้าเรือหลวงทั้งปวง  ให้เป็นที่สังเกตเห็นต่างกับเรือของราษฎรด้วย

            อนึ่งเวลาเสด็จพระราชดำเนินโดยขบวนเรือหลวงหลายลำ  ผู้คนทั้งปวงสังเกตไม่ได้ว่า เสด็จพระราชดำเนินโดยเรือลำใด  จึงดำรัสเหนือเกล้า ฯ  ให้ทำธงสำหรับพระองค์ขึ้นอีกอย่างหนึ่ง  พื้นนอกสีแดง  พื้นในสีขาบ  กลางมีมหาพิชัยมงกุฎ  และเครื่องสูง 7 ชั้น 2 ข้าง  สำหรับชักขึ้นบนเสาเรือพระที่นั่ง และโปรดเกล้า ฯ ให้ชักขึ้นบนเสาในพระบรมมหาราชวังด้วย  ต่อมา เมื่อมิได้เสด็จประทับอยู่ในพระมหานคร ต้องลดธงสำหรับพระองค์ลง  เห็นแต่เสาเปล่าอยู่ดูมิบังควร  จึงมีดำรัสเหนือเกล้า ฯ ให้ทำธงไอยราพต อย่างพระราชลัญจกรไอยราพต ประจำแผ่นดินสยามขึ้นใหม่  สำหรับใช้ชักขึ้นบนเสาในพระบรมมหาราชวัง  ในเวลาที่มิได้ประทับอยู่ในพระมหานคร อีกธงหนึ่งด้วย

            ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ในปี พ.ศ. 2434  ได้ตราพระราชบัญญัติธง ร.ศ. 110  ให้เพิ่มโล่ตราแผ่นดินไว้ภายใต้พระมหาพิชัยมงกุฎ  ในโล่แบ่งเป็น 3 ช่อง  ช่องบนเป็นรูปช้างไอยราพตอยู่บนพื้นเหลือง  บอกนามสยามเหนือ  สยามใต้  สยามกลาง  ช่องล่างข้างขวาของโล่ เป็นรูปช้างเผือกอยู่บนพื้นชมพู  หันหน้าออกไปข้างเสา  เป็นนามสัญญาแห่งลาวประเทศ  ช่องล่างข้างซ้ายของโล่ เป็นรูปกริชคดและตรงสองเล่ม ไขว้กันอยู่บนพื้นแดง  บอกนามสัญญาแห่งมลายูประเทศ  ส่วนบนของโล่มีรูปจักรีแทนอุณาโลม  เรียกธงนี้ว่า ธงบรมราชธวัชมหาสยามินทร์  ต่อมาในปี พ.ศ. 2440 (ร.ศ. 116 )  โปรดเกล้า ฯ ให้ตราพระราชบัญญัติธง  เปลี่ยนชื่อธงบรมราชธวัชมหาสยามินทร์ เป็น ธงมหาราช

           ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  โปรดเกล้า ฯ  ให้แก้ไขเปลี่ยนแปลงธงราชอิสริยยศ โดยตราเป็นพระราชบัญญัติธง ร.ศ. 129 (พ.ศ. 2453)  เปลี่ยนรูปร่างลักษณะและสีของธงมหาราชใหม่  เป็นธงรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส พื้นสีเหลือง  ตรงกลางมีรูปครุฑพ่าห์สีแดง  ธงมหาราชใหม่นี้มี 2 ชนิดคือ  ธงมหาราชใหญ่ และธงมหาราชน้อย 
ธงมหาราชใหญ่
           ผืนธงเป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส  พื้นธงสีเหลือง  มีรูปครุฑสีแดงอยู่กลาง
ธงมหาราชน้อย
           ผืนธงตอนต้นมีลักษณะ และสีเช่นเดียวกับธงมหาราชใหญ่  แต่กว้างไม่เกิน 60 เซนติเมตร  ตอนปลายเป็นชายต่อสีขาว แปลงเป็นรูปธงยาวเรียว  ปลายสุดกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น  ปลายธงตัดแฉกรูปหางนกแซงแซว ลึก 3 ใน 8 ส่วน ของความยาวผืนธง  ความยาวผืนธงเป็น 8 เท่าของความยาวตอนต้น  ธงนี้เมื่อใช้แทนธงมหาราชใหญ่  เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ

            เมื่อปี พ.ศ. 2440  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  เสด็จพระราชดำเนินไปยังประเทศต่าง ๆ ในยุโรป ได้โปรดเกล้า ฯ  สถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็น พระบรมราชินี และแต่งตั้งให้ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินแทนพระองค์  จึงโปรดเกล้า ฯ ให้แก้ไขพระราชบัญญัติธง ร.ศ. 110 บัญญัติให้มีธงราชินีขึ้นเป็นครั้งแรก  ผืนธงพื้นนอกสีแดง กว้าง 10 ส่วน ยาว 15 ส่วน ชายธงตัดเป็นรูปอย่างหางนกแซงแซว ลึกเพียงส่วนที่ 4 ของด้านยาว  พื้นในตัดมุมแฉกเข้ามาเป็นสีขาบ  มีขนาดกว้าง 6 ส่วน ยาว 8 ส่วน  ในพื้นกลางที่เป็นสีขาบ มีเครื่องหมายอย่างธงมหาราช
            ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  โปรดเกล้า ฯ ให้ตราพระราชบัญญัติธงขึ้นใหม่ เมื่อปี พ.ศ. 2453  ได้เปลี่ยนรูปร่างและแบบของธงราชินีขึ้นใหม่  โดยกำหนดให้มี 2 แบบ คือ ธงราชินีใหญ่ และธงราชินีน้อย  ผืนธงพระราชอิสริยยศสำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนับแต่นั้นมา
ธงราชินีใหญ่
            ผืนธงเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า  กว้าง 2 ส่วน ยาว 3 ส่วน  พื้นธงสีเหลือง  ตอนต้นเหมือนธงมหาราชใหญ่  ต่างกันที่ตอนปลายตัดเป็นรูปหางนกแซงแซว
ธงราชนีน้อย
            มีลักษณะและสีเช่นเดียวกับธงมหาราชน้อย  เว้นแต่ชายต่อที่เป็นปลายธงเป็นสีแดง  ธงนี้เมื่อใช้แทนธงราชินีใหญ่  เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า  โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ

            สร้างขึ้นเป็นครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2522  เพื่อถวายพระราชอิสริยยศ แด่สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี  มีอยู่ 2 แบบคือ  ธงบรมราชวงศ์ใหญ่ และธงบรมราชวงศ์น้อย
ธงบรมราชวงศ์ใหญ่
            ผืนธงเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 1 ส่วน ยาว 3 ส่วน  พื้นธงสีเหลือง  ปลายตัดเป็นแฉกรูปหางนกแซงแซว ลึก 1 ใน 3 ส่วน  ของความยาวของผืนธง  ที่ตรงกลางของผืนธงตอนต้นเป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสสีขาบ  ขนาดกว้างยาวครึ่งหนึ่งของความกว้างของผืนธง  ภายในรูปสี่เหลี่ยมดังกล่าวมีรูปมงกุฎขัติยนารี ประดิษฐานบนพานแว่นฟ้า 2 ชั้นเหนือตั่ง  มีตั่งลดตั้งฉัตรบัว 5 ชั้นอยู่ 2 ข้าง  รูปทั้งหมดดังกล่าวเป็นสีเหลืองเข้ม
ธงบรมราชวงศ์น้อย
            แบ่งออกเป็นสองตอน  ตอนต้นมีลักษณะและสีอย่างเดียวกับตอนต้นของธงบรมราชวงศ์ใหญ่  แต่กว้างไม่เกิน 60 เซนติเมตร  ตอนปลายเป็นชายต่อสีแดงเป็นรูปธงยาวเรียว  ตอนปลายสุดกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น  ปลายธงตัดเป็นรูปหางนกแซงแซว ลึก 3 ใน 8 ส่วนของ ความยาวของผืนธง  ความยาวของผืนธงยาวเป็น 8 เท่า ของความกว้างของผืนธงตอนต้น  ธงนี้เมื่อใช้แทนธงบรมราชวงศ์ใหญ่  เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ

            พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างขึ้นเป็นครั้งแรก เมื่อปี พ.ศ. 2440  ผืนธงเป็นสีขาบ มีขนาดกว้าง 5 ส่วน ยาว 6 ส่วน  เครื่องหมายที่กลางธง เช่นเดียวกับธงราชธวัชสยามินทร์  คือ มีพระมหามงกุฎ โล่ตราแผ่นดิน แต่ลดฉัตร 7 ชั้น สองข้างเป็นฉัตร 5 ชั้น บัญญัติไว้ว่า  สำหรับเป็นเครื่องหมายในพระองค์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร  ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้บัญญัติรูปลักษณะธงเยาวราช  โดยยกเลิกเครื่องหมายพระมหามงกุฎ โล่ตราแผ่นดิน ฉัตร 5 ชั้น และกำหนดลักษณะกลางธง เป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสสีเหลือง มีครุฑพ่าห์สีแดงอยู่กลาง  เช่นเดียวกับธงมหาราช  ธงเยาวราชมีอยู่ 2 แบบคือ  ธงเยาวราชใหญ่ และธงเยาวราชน้อย

ธงเยาวราชใหญ่
            ผืนธงเป็นรูปสีเหลี่ยมจตุรัส  พื้นธงมี 2 สี รอบนอกเป็นสีขาบ รอบในเป็นสีเหลี่อง  ขนาดความกว้างยาวเป็นครึ่งหนึ่งของรอบนอก มีรูปครุฑพ่าห์อยู่ตรงกลาง
ธงเยาวราชน้อย
            ผืนธงตอนต้น มีลักษณะและสี เช่นเดียวกับธงเยาวราชใหญ่ แต่กว้างไม่เกิน 60 เซนติเมตร  ตอนปลายเป็นชายต่อสีขาบ เป็นรูปธงยาวเรียว  ตอนปลายสุดกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น  ปลายธงตัดเป็นแฉกรูปหางนกแซงแซว ลึก 3 ใน 8 ส่วน ของความยาวของผืนธง  ความยาวของผืนธงยาวเป็น 8 เท่า ของความกว้างของตอนต้น  ธงนี้เมื่อใช้แทนธงเยาวราชใหญ่ เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่า โปรดเกล้า ฯ ให้งดการยิงสลุตถวายคำนับ

            พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ได้บัญญัติให้มีธงสำหรับพระราชวงศ์ครั้งแรก เมื่อปี พ.ศ. 2440  มีลักษณะเป็นธงรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาดกว้าง 5 ส่วน ยาว 6 ส่วน พื้นธงสีขาบ  กลางธงเป็นรูปโล่ตราแผ่นดิน  ด้านบนโล่มีรูปจักรีอยู่ภายใต้พระมหามงกุฎ  ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2442  ได้แบ่งธงราชวงศ์ออกเป็น ธงราชวงศ์ฝ่ายหน้า  และธงราชวงศ์ฝ่ายใน  โดยที่ธงราชวงศ์ฝ่ายใน  ปลายธงตัดเป็นรูปหางนกแซงแซว  ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ. 2453  ได้เปลี่ยนแปลงรูปสัญลักษณ์กลางธง เป็นดวงกลมสีเหลือง  มีรูปครุฑพ่าห์สีแดงอยู่ภายในดวงกลม  ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ที่นำมาจากธงมหาราช  ได้กำหนดให้ธงราชวงศ์น้อยฝ่ายหน้า  ต่อชายธงเป็นสีขาบ  ตัดปลายเป็นแฉกรูปหางนกแซงแซว  ส่วนธงราชวงศ์น้อยฝ่ายใน ต่อชายธงเป็นสีแดง  ตัดปลายธงเป็นแฉกรูปหางนกแซงแซว

| ย้อนกลับ | บน |