Rama v ' Speech

พระราชดำรัสตอบ
เจ้าคุณท้าวนางแลเจ้าจอมมารดาในรัชกาลที่ 4 พ.ศ. 2440

คำให้พรอันท่านทั้งหลายได้เลือกให้น้า ฉันเป็นผู้กล่าวเป็นที่จับใจเสียจริง ๆ ทำให้นึกถึงกาลปางก่อน ซึ่งล่วงลับมา 30 ปี แล้ว ด้วยความเศร้าสลดใจ .....

..... ความยินดีอันใด จะยิ่งกว่าที่สามารถจะให้สมพระราชประสงค์ได้นั้นไม่มีแล้ว เพราะฉะนั้น จึงจำต้องรับคำสรรเสริญซึ่งได้กล่าวแล้วบัดนี้ .....

แต่อีกฝ่ายหนึ่ง ซึ่งเป็นหน้าที่ของฉันที่จะสรรเสริญท่านทั้งหลายซึ่งเป็นเจ้าจอมมารดาผู้มีอายุน้อย ..... แต่กระนั้นยังเป็นผู้ซึ่งประพฤติมีความกตัญญูซื่อตรง ..... ส่วนเจ้านายพี่น้องซึ่งเป็นลูกของท่านทั้งหลาย อันได้รับราชการในหน้าที่ต่าง ๆ ใช่ว่าจะเป็นแต่เพราะเหตุที่เป็นพี่น้องของฉัน จึงเป็นที่ไว้วางใจกันอย่างเดียว แต่เป็นผู้ซึ่งมีสติปัญญา ความรู้ ความสามารถยิ่งกว่าข้าราชการในสมัยนี้โดยมาก เป็นอุปการอันใหญ่ที่จะทำให้ฉันทำการทั้งปวงให้สำเร็จได้

.........

พระราชดำรัสตอบ
ข้าราชการมณฑลกรุงเก่า พ.ศ. 2440

.........

..... คำซึ่งท่านทั้งหลายได้กล่าว อ้างถึงพระเจ้าแผ่นดินทั้งหลาย อันได้เสด็จดำรงราชย์มาก่อนเรา และสมเด็จพระสุริโยทัย โบราณราชินี ซึ่งเราไม่คิดเห็นว่า เราแลพระราชินีเป็นผู้สมควรแท้ที่จะยกขึ้นเทียบได้ เพราะท่านทั้งหลายนั้น ได้แสดงพระเกียรติยศในสนามยุทธ แต่เรายังมีความพอใจที่จะได้ทราบเพียงว่า การที่เราได้ไปประเทศยุโรปครั้งนี้ เป็นเหตุซึ่งท่านทั้งหลาย ได้คิดเห็นว่าเป็นสำคัญอย่างหนึ่ง ซึ่งถ้าประกอบการให้ถูก ก็จะได้ผลดีได้ตามกาลสมัย .....

พระราชดำรัสตอบ
สมาชิกเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า
จำพวกนอกพระบรมราชวัง พ.ศ. 2440

..... ซึ่งท่านทั้งปวงได้พร้อมใจกัน อุดหนุนด้วยกำลังทรัพย์ แลทำให้สำเร็จด้วยกำลังกาย ไม่คิดแก่ความเหนื่อยยาก ให้เป็นประโยชน์ใหญ่ในการบ้านเมือง แลชาติมนุษย์ในการที่ได้ตั้งสภาอุณาโลมแดง ขึ้น ได้มีคุณเป็นอันมากขณะนั้น แลยังเป็นผลติดต่อมาจนถึงกาลทุกวันนี้ การที่ทำครั้งนั้นเป็นการใหญ่แลประโยชน์แท้จริง ซึ่งควรจะชื่นชมยินดี

ในการที่เราได้ออกไปในประเทศยุโรปครั้งนี้ เมื่อได้ไปถึงเมืองเยนีวา ในประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ซึ่งเป็นที่ประชุมสัญญาของสภานี้ทั่วทั้งโลก เราได้รับคำยกย่องสรรเสริญโดยเฉพาะตัว แลสำหรับประเทศบ้านเมือง ซึ่งในการเราได้อยู่ในสัญญานั้น อันเป็นที่ทำให้ปรากฎว่า ในประเทศเรามิใช่บ้านป่าเมืองดง มีธรรมเนียมที่ดี มีความเมตตากรุณาต่อกันแลกัน เหมือนประเทศทั้งหลายที่เขานับว่ารุ่งเรืองแล้วนั้น การที่เราได้รับความยกย่อง แลบ้านเมืองมีชื่อเสียงดีในเรื่องนี้ ก็เป็นไปได้ด้วยอาศัยท่านทั้งหลายผู้เป็นสตรีเหล่านี้ .....

..........

พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า
ในการเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2441

..........

..... ตั้งแต่เมื่อได้กล่าวปฏิญาณต่อกันเช่นนั้นแล้ว เราก็ได้ตั้งใจคอยสังเกตความเป็นไปของราชการ ..... ได้ดำเนินไปในทางที่ดีเป็นหลายอย่าง เป็นต้นว่า การมหาดไทยที่ได้จัดการอำเภอ กำนันปกครองท้องที่ ซึ่งได้ลงมือมาแต่ก่อนแล้ว ก็ได้จัดให้ทั่วถึงได้ตลอดทุกมณฑลชั้นใน

การที่จะปราบปรามโจรผู้ร้ายทางหัวเมือง ก็ได้จัดให้มีพลตำรวจภูธรขึ้นในบางมณฑล .....

ส่วนการจัดศาลยุติธรรมในหัวเมือง ก็ได้จัดอยู่แล้วถึง 7 มณฑล .....

กฎหมายก็ได้เปลี่ยนแปลงไปในทางซึ่งจะให้เป็นยุติธรรม แลสะดวกดีเป็นหลายอย่าง เป็นต้นว่าลักษณะการพิจารณาความแพ่งแลอาญา แลได้ยกเลิกอาญาจารีตนครบาล .....

ส่วนการโยธาการรถไฟนครราชสีมา ก็ได้ทำร่วมเข้าไปเป็นอันมาก ส่วนทางแยกไปเมืองลพบุรี ซึ่งจะเป็นสายเหนือนั้นก็ได้จัดการลงมือทำ แลได้ตรวจทางซึ่งจะไปทิศตะวันตกแลใต้ ..... ได้จัดการเดินเรือเมล์หัวเมืองปักษ์ใต้ ซึ่งรัฐบาลจะได้ออกเงินช่วยบริษัทใหญ่อันหนึ่ง ให้ได้ลงมือเดินในปลายศกนี้

การไปรษณีย์แลโทรเลข ได้ขยายกว้างออกไปโดยลำดับ .....

การตัดถนนหนทาง แลจัดระเบียบคลองในกรุงเทพ ฯ เป็นที่สะดวกแก่การไปมา .....

การสุขาภิบาล ซึ่งเพิ่งจะเริ่มจัด ก็ได้ปรากฎเห็นผลอันดี.....

ส่วนการคลัง ได้เลิกภาษีผูกขาด ซึ่งเห็นว่ามักจะเป็นช่องให้ราษฎรได้ความเดือดร้อน รัฐบาลได้จัดการทำเองเสียโดยมาก แลได้เลิกการด่านตรวจภาษีตามหัวเมือง ซึ่งเป็นเหตุรบกวนให้เสียเวลาในการค้าขาย แลได้เลิกบ่อนเบี้ย ขาดทีเดียว 2 มณฑล ..... ในส่วนภาคหลวงดีบุกก็ได้ลดพิกัดลงเป็นอันมาก เพื่ออุดหนุนให้คนทำการยากขึ้นกว่าแต่ก่อน ......

ส่วนป่าไม้ขอนสัก ซึ่งรัฐบาลได้จัดการรักษาป่า เพื่อจะให้ประโยชน์ยืนยาวสืบไปนั้น ได้คิดที่จะเปิดป่าไม้กระยาเลย ให้มีผู้ตัดฟันมาใช้การ หวังว่าคงจะเป็นประโยชน์ทั้งสองฝ่าย .....

ส่วนการเล่าเรียน ..... มีมหามงกุฎราชวิทยาลัยเป็นต้น ..... ได้จัดการเปลี่ยนแปลงวิธีสอบไล่ พระปริยัติธรรมแลคณะสงฆ์ ...... ทั้งได้สถาปนาเจดียสถานซึ่งสำคัญ ให้บริบูรณ์ดีขึ้นดังแต่ก่อน

..........

พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุรีพระบาทฝ่ายหน้า
ในการเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2442

.........

ราชการทั้งหลายซึ่งท่านทั้งปวงได้ปฏิญาณจะช่วยอุดหนุน ..... บัดนี้ยังดำเนินไปด้วยดีคือ

การในมหาดไทย ..... ปีนี้ได้วางแบบปกครองชั้นหัวเมืองต่อขึ้นมาโดยลำดับอีกชั้นหนึ่ง

การคุมขังนักโทษตามหัวเมือง ได้จัดสร้างเรือนจำให้ดีกว่าแต่ก่อน ..... แลมิให้นักโทษต้องได้รับความทรมานลำบาก

ตำรวจภูธร ได้จัดขยายออกไปอีก 2 มณฑล เป็น 4 มณฑล .....

ได้วางกำหนดให้มีการประชุมเทศาภิบาลที่กรุงเทพ ฯ ในเดือนกันยายนทุก ๆ ปี เพื่อจะได้นำรายงาน ประจำศกที่ล่วงมาแล้ว แลประมาณการรับจ่ายเงินในศกหน้าเข้ามายื่นด้วย .....

การจัดศาลยุติธรรมในหัวเมือง ก็ได้จัดแล้วสำเร็จตลอดจนถึงมณฑลตะวันออกเฉียงเหนือ

ส่วนที่ศึกษากฎหมาย ..... บัดนี้คุณความรู้ของเนติบัณฑิตนั้น ..... พอที่จะแต่งตั้งให้มีฐานันดรศักดิ์เป็น เนติบัณฑิตสำหรับแผ่นดินได้

การโทรเลข ได้จัดซอยสายเก่า แลสร้างขึ้นใหม่สำเร็จ เปิดใช้ได้อีกหลายตำบล แลยังกำลังทำอยู่อีก 3สาย ซึ่งเป็นทางสำคัญทั้งในพระราชอาณาเขต แลที่ติดต่อกับต่างประเทศ

การไปรษณีย์ ก็ได้ขยายตำบลมากขึ้น การเดินเรือเมล์ตามหัวเมืองชายทะเลตะวันตก ได้เดินอยู่เสมอ .....

การโยธาในหัวเมือง ได้ขุดคลองทำสะพาน แลถนนเป็นอันมาก

ทางรถไฟนครราชสีมา ก็ได้เปิดรับคนโดยสารตั้งแต่แก่งคอยตลอดถึงปากช่อง ..... ทางซึ่งแยกไปลพบุรี อันจะเป็นต้นทางสายเหนือ ได้ทำการเสริมดินเกือบจะถึงเมืองลพบุรีแล้ว ..... ส่วนทางเพชรบุรีได้ตรวจแต่กรุงเทพฯ ถึงเมืองราชบุรีตอนหนึ่งแล้ว แลจะได้ลงมือทำการในปีนี้

การพลตระเวณรถไฟ แลกองตรวจตระเวณชั้นนอก ในมณฑลกรุงเทพฯ ได้จัดเปลี่ยนแปลงให้ลงเป็นแบบเดียวกันทั้งสิ้น

ในตำบลทุ่งหลวง ซึ่งได้มีการขุดคลองคูนา บัดนี้มีคนไปทำนาในตำบลนั้นถึงแปดหมื่นเศษ จึงจะได้คิดจัดการปกครอง ยกขึ้นเป็นเมืองหนึ่งในปีนี้

การสุขาภิบาล ซึ่งพึ่งได้เริ่มตั้งขึ้นเมื่อปีกลายนี้ บัดนี้ได้ทำการเพื่อให้เป็นการสะดวก แก่ที่จะรักษาความสะอาด มีทำถนนแลท่อน้ำ เป็นต้น .....

ส่วนการเก็บภาษีอากร ซึ่งงดเสียไปได้ให้ผูกขาดเช่นแต่ก่อน ได้ตั้งกรมสรรพากรในแลสรรพากรนอก จัดการเก็บเป็นของรัฐบาล .....

การบ่อนเบี้ย ได้ลดหย่อนลงไปอีกตลอดทั่วหัวเมืองแลในกรุง หนึ่งส่วนในสามส่วน

ได้เริ่มจัดการธนาณัติในระหว่างกรุงเทพฯกับหัวเมือง .....

..... ควรที่จะจัดการปันเขตแดนออกโฉนดตราจอง ให้เป็นหลักฐานมั่นคง จึงได้กลับตั้งกระทรวงเกษตราธิการขึ้นใหม่ เพื่อจะได้จัดการสำคัญอันนี้

ฝ่ายพระพุทธจักรนั้น ในปีนี้รัฐบาลอินเดียได้มอบพระสารีริกธาตุ ซึ่งได้ขุดพบในเจดียสถาน อันตั้งอยู่ในมัชฌิมประเทศแก่เรา .....

ส่วนการศึกษาในกรุงเทพฯ ก็ได้สู่ทางเจริญขึ้น ที่เป็นสำคัญในโรงเรียนมูลศึกษา .....

ส่วนการศึกษาในหัวเมืองคิดเห็นว่า การเล่าเรียนในกรุงสยามย่อมอาศัยวัดเป็นที่ตั้ง แต่เดิมมา จึงได้อาราชธนากรมหมื่นวชิรญาณวโรรส ให้เลือกจัดพระราชาคณะเป็นผู้อำนวยการศึกษา ออกไปจัดการทุกมณฑล .....

.......... พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า
ในการเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2443

.........

การมหาดไทย ..... ได้วางแผนปกครองหัวเมืองมณฑลตะวันตกเฉียงเหนือ แลขยายวิธีปกครอง ตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ต่อออกไปอีกหลายมณฑล เกือบจะทั่วพระราชอาณาจักร .....

.........

การคลัง ที่ได้จัดตั้งสาขาพระคลังมหาสมบัติ ขึ้นตามหัวเมืองทั่วไป เพื่อให้สดวกแก่การที่จะรับแลจ่ายเงินแผ่นดิน ในท้องที่เหล่านั้น

การโยธา ..... การโทรเลข ได้สร้างสายเพิ่มเติมอีก 6 สาย ..... มีทางโทรเลขที่จะใช้ออกไปได้ถึงต่างประเทศอีกสองทาง คือตั้งแต่เมืองตาก ออกไปต่อเมืองพม่าของอังกฤษทางด่านเม้ยวดีสายหนึ่ง ตั้งแต่มณฑลนครศรีธรรมราช มณฑลไทรบุรี ออกไปต่อโทรเลขของอังกฤษที่ตรงเกาะหมากอีกสายหนึ่ง การรถไฟสายนครราชสีมาเป็นอันสำเร็จ .....

        ......... พระราชดำรัสตอบ
ในการพระราชทานรางวัลนักเรียนนายร้อย พ.ศ. 2443
        เรามีความยินดี ที่ได้เห็นผลแห่งความเจริญของนักเรียนนายร้อย แลนักเรียนนายสิบทหารบก ซึ่งได้มีความเจริญดี ..... ถึงแม้ว่าจำนวนพลนักเรียนมากจนเกินอัตรา ก็ยังหาเกินกว่าความต้องการไม่ แต่เขามักกล่าวว่า การที่มีทหารมาก ก็ไม่มีประโยชน์อันใด อันที่ได้กล่าวดังนี้ ก็เป็นด้วยความคิดสั้น ธรรมดาที่ป้องกันรักษาพระนครก็ต้องอาศัยกำลัง .....
        ......... พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า พ.ศ. 2444         .........

..... เรามีความยินดีที่ยังจะกล่าวได้ว่า ราชการบ้านเมืองของเรา ในระหว่างปีที่ล่วงมาแล้วนี้ ยังอยู่ในความเจริญ

ในกระทรวงมหาดไทย ..... ได้ตั้งพระราชบัญญัติการเกณท์จ้างให้เป็นแบบแผน เพื่อบรรเทาความเดือดร้อนของราษฎร ได้ตั้งพระราชบัญญัติในการจับช้างป่า เพื่อป้องกันพืชพันธุ์ ช้างในพระราชอาณาจักร มิให้เสื่อมสูญไป

ในกระทรวงนครบาล ได้ตั้งพระราชบัญญัติโรงจำนำ เป็นเหตุให้โจรผู้ร้ายในจังหวัดกรุงเทพฯ ลดน้อยลงแต่ก่อนมาก .....

ในกระทรวงโยธา ได้สร้างสายโทรเลขเพิ่มเติมไปอีกหลายเมือง การไปรษณีย์ก็ขยายออกไป ..... รถไฟสายเชียงใหม่ก็ได้เปิดใช้ถึงเมืองลพบุรีแล้ว แลได้ลงมือทำจากลพบุรีไปปากน้ำโพ นครสวรรค์อีกตอนหนึ่ง .....

......... พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า พ.ศ. 2445

.........

ราชการในขวบปีที่ล่วงมานี้ เรามีความเสียใจ ที่ได้มีเหตุรำคาญเกิดขึ้นหลายอย่าง เช่นที่มีพวกเหล่าร้ายตั้งตัวเป็นผู้วิเศษ หลอกลวงราษฎรในมณฑลอีสาน แลมณฑลอุดร ให้หลงเชื่อถือ แล้วก่อการกำเริบร้ายแรง จึงถึงต้องปราบปรามด้วยกำลังทหารจึงสงบ แล้วมาเกิดเหตุร้ายเงี้ยวเข้าปล้นเมืองแพร่ แลไปตีเมืองนครลำปาง ต้องส่งกำลังหัวเมืองแลกำลังทหารกรุงเทพฯ ออกไปปราบปรามจึงราบคาบ .....

.........

ในกระทรวงนครบาล ได้ให้รวมเขตท้องที่ทุ่งแสนแสบ อันเป็นที่มีคนมาก จัดตั้งเป็นเมืองมินบุรีขึ้นอีกเมืองหนึ่ง .....

........

ในกระทรวงโยธาธิการ ...... รถไฟสายเพชรบุรีก็ได้ทำการจวนจะเสร็จ .....

..........

ในกระทรวงพระนคร ได้ตั้งพระราชบัญญัติเบี้ยบำนาญ เพื่อให้ข้าราชการที่ได้รับราชการ มาจนพ้นเวลาสามารถจะรับราชการต่อไปได้ ตลอดจนครอบครัวของผู้เสียชีวิตไปในราชการ จะได้รับผลประโยชน์เลี้ยงชีพ ตามสมควรแก่คุณซึ่งได้มีแก่ราชการบ้านเมืองมาแต่ก่อน แลได้ตั้งพระราชบัญญัติธนบัตร ให้คนทั้งหลายอาจรับตั๋วสำคัญของกระทรวงพระคลัง ไปใช้สอยแทนตัวเงิน .....

.........

ส่วนการพยาบาลนั้น ได้จัดตั้งโอสถสภา เพื่อประกอบยาอย่างมีคุณมากบางขนาน ..... จำหน่ายแก่ราษฎรโดยราคาอย่างถูกที่สุด .....

ในส่วนข้างพระพุทธจักรนั้น ในปีนี้ได้ตั้งพระราชบัญญัติปกครองคณะสงฆ์ ..... แลได้ตั้งแบบแผนให้มีมรรคนายก สำหรับช่วยพระสงฆ์กระทำการทำนุบำรุงวัด .....

.........