อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง

| หน้าแรก | หน้าต่อไป |

ปราสาทประธาน
มีทางเข้าสี่ทิศคือ ทางทิศตะวันออก ซึ่งเป็นทางเข้าสำคัญ มีมุขกระสันเชื่อมต่อกับมณฑป ซึ่งตั้งอยู่ด้านหน้า ส่วนที่เหลืออีกสามทิศคือ ทิศตะวันตก ทิศเหนือ และทิศใต้ มีลักษณะเหมือนกันคือ ทำเป็นทางเข้าโดยตรง
ส่วนประกอบที่สำคัญของปราสาทนี้ได้แก่ ฐาน เรือนธาตุ เครื่องบน และเครื่องประดับ

ฐาน
 
ประกอบด้วยฐานบัวและฐานเขียง ฐานนี้มีความสำคัญมาก เนื่องจากเป็นเครื่องแสดงถึงชั้นของลวดบัว และชั้นของลูกแก้วโดยรอบ
ฐานของมุขปราสาทและฐานของตัวปราสาท ประกอบด้วยชั้นสองชั้น มีขนาดแตกต่างกัน โดยมีชั้นประดับลวดลายตกแต่งโดยตลอด ทำเป็นลายนูนเช่น ลายลูกแก้ว ลายลวดบัว ลายบัวหงาย ลายใบไม้สลัก ลายหน้ากระดาน ลายประจำยาม ชั้นบัวคว่ำ สลักเป็นลายใบไม้ม้วนแนวกลับบัว ท้องไม้ ลายใบไม้ม้วน ลายลวดบัวกุมุท ลายกรวยเชิงรูปใบไม้ ตกแต่งด้วยลายรูปหงส์ เหนือลายใบไม้มีแนวลายลูกประคำ
เรือนธาตุ
 
ปราสาทประธาน มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสออกมุม มีมุขปราสาททั้งสี่ด้าน ทำให้แผนผังของปราสาทเป็นรูปกากบาท มุมใหญ่ทั้งสี่ของเรือนธาตุแสดงถึง รูปทรงสี่เหลี่ยมหลัก อันเป็นของดั่งเดิมของสถาปัตยกรรมเขมร ต่อมาได้มีการออกมุมเพิ่มในแต่ละด้าน มุมใหญ่อันเป็นมุมหลักของเรือนธาตุ ตั้งอยู่บนชั้นที่สองของฐานของตัวปราสาท ส่วนมุมย่อยตั้งอยู่บนฐานชั้นแรกของมุขปราสาท
แผนผังด้านในของปราสาทเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส เช่นเดียวกับ ด้านนอก 
ภายในปราสาทมีผนังก่อด้วยหินทราย ตั้งตรงในแนวดิ่ง จนถึงชั้นเชิงบาตร จึงเริ่มก่อเป็นหลังคาโค้ง แบบสันเหลื่อมเข้ามาบรรจบกัน 
มุขปราสาทด้านทิศตะวันออกที่เรียกว่ามณฑป สร้างแยกออกจากตัวปราสาท ในแผนผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า แต่จะต่อเชื่อมกับปราสาท โดยมีมุขกระสันเป็นตัวเชื่อม ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของปราสาทเขมร
สำหรับมุขปราสาทด้านทิศเหนือ ทิศใต้ และทิศตะวันตก คงมีลักษณะเช่นเดียวกับด้านตะวันออก แต่สร้างติดกับตัวปราสาท

เครื่องบน
 
ประกอบด้วยชั้นเชิงบาตรห้าชั้น ประดับด้วยกลีบขนุนปราสาท รูปสามเหลี่ยมแทนการประดับด้วยรูปจำลองปราสาทที่มุมบน ชั้นเชิงบาตรแต่ละชั้น ทำให้รูปทรงของเครื่องบนลอยเข้าคล้ายรูปพุ่ม ยอดบนสุดของเครื่องบนมี กลศ ปักด้วย ตรีศูล หรือปัญจศูลโลหะ
ชั้นเชิงบาตรชั้นแรก เรียกว่าชั้นครุฑ รองรับกลีบขนุนปราสาท แบ่งออกเป็นสองส่วน ส่วนแรกประดับด้วยลายหน้ากระดาน สลักลายพรรณพฤกษา ขนาบด้วยลายลูกประคำทั้งด้านบนและด้านล่าง 
มีรูปครุฑขนาดเล็กประคองอัญชลีที่แต่ละมุม   ส่วนที่สองสลักเป็นแนวกลีบบัวด้านล่าง ประดับครุฑคล้ายส่วนแรก
 
เหนือชั้นครุฑและชั้นเชิงบาตรแต่ละชั้น ประดับด้วยซุ้มบัญชร ตกแต่งด้วยภาพสลักรูปบุคคลและลายพรรณพฤกษา ด้านหน้าของซุ้มบัญชรมีกลีบขนุน  ปราสาทจำหลักรูปปาทิก ปาลก ที่กึ่งกลางของแต่ละด้าน โดยกลีบขนุนที่มุมเรียงจากถึงกลางสลักเป็นรูปเทพธิดา ฤษี และนาคห้าเศียร ประดับเรียงรายบนชั้นเชิงบาตรทั้งห้าชั้น
ซุ้มบัญชรเหนือชั้นเชิงบาตรแต่ละชั้นมีรูปทรงปีกกา ปลายกรอบของซุ้มสลักเป็นรูปนาคห้าเศียรคาบพวงอุบะ

| หน้าแรก | หน้าต่อไป | บน |