พระธาตุบังพวน  เป็นพระธาตุเจดีย์ที่เก่าแก่และสำคัญยิ่งของจังหวัดหนองคาย  และเป็นพระธาตุที่สำคัญองค์หนึ่งของภาคอีสาน  ประดิษฐานอยู่ ณ บ้านพระธาตุบังพวน  ตำบลพระธาตุบังพวน  อำเภอเมือง  จังหวัดหนองคาย
            ตามตำนานอุรังคธาตุกล่าวว่า  พระยาสุวรรณภิงคาร เจ้าเมืองหนองหาน สกลนคร  พระยาคำแดง เจ้าเมืองหนองหารน้อย อุดรธานี  พระยาจุลณี พรหมทัต เจ้าเมืองจุลณี (ลาวเหนือ) พระยาอินทปัตนคร เจ้าเมืองอินทปัตนนนคร (เขมร) และพระยานันทเสน เจ้าเมืองศรีโคตรบูรณ์หลวง (ตรงข้ามนครพนม) ได้ร่วมกันอุปถัมภ์ พระมหากัสสเถระ พร้อมด้วยพระอรหันต์ อีก 500 องค์  ทำการก่อสร้างพระธาตุพนม แล้วเสร็จ  และได้บรรลุพระอรหันต์ด้วยกันทั้งหมด  ต่อมาได้เดินทางไปสู่แดนพุทธภูมิ  เพื่อไปอัญเชิญ พระบรมสารีริกธาตุ ของพระพุทธเจ้า 45 พระองค์  นำมาประดิษฐานไว้ ณ สถานที่ 4 แห่งคือ  บริเวณเมืองหนองคาย และเมืองเวียงจันทน์  หนึ่งในสี่แห่งนั้น คือพระธาตุบังพวน ซึ่งได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุมาพักที่ร่มไม้ปาแป้ง (ไม้โพธิ) ณ ภูเขาหลวง อันเป็นที่ตั้งพระเจดีย์ พระธาตุบังพวนปัจจุบัน
            จากการสำรวจทางโบราณคดีพบว่า  พระธาตุบังพวนได้มีการก่อสร้างสืบเนื่องกันมาสามสมัย คือ ฐานเดิมสร้างด้วยศิลาแลง  ชั้นที่สองสร้างด้วยอิฐครอบชั้นแรก  และต่อมาได้มีการก่อสร้างให้มีขนาดสูงใหญ่ขึ้น  จากจารึกที่ฐานพระพุทธรูปที่ขุดได้ 4 องค์ ในจำนวนทั้งหมด 6 องค์ ระบุศักราชที่สร้างไว้  ซึ่งตรงกับ  พ.ศ. 2118  พ.ศ. 2150  พ.ศ. 2158 และ พ.ศ. 2167  และข้อความในจารึกเมื่อ พ.ศ. 2167  มีประวัติในการสร้าง โดยได้กล่าวถึงพระเจ้าโพธิสาลราช  ซึ่งเป็นกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านช้าง มีราชธานีอยู่ที่นครเชียงทอง  ซึ่งก็ตรงกับรูปแบบการก่อสร้างโบราณสถานในบริเวณวัดพระธาตุบังพวน  ที่แสดงถึงอิทธิพลของอาณาจักรล้านช้าง
            พระธาตุบังพวนเป็นพระสถูปเจดีย์  ทรงเรือนปราสาทสี่เหลี่ยม  เป็นองค์ประธานซึ่งมีชื่ออยู่ในศิลาจารึกว่า พระธาตุบังพวนพระเจดีย์ศรีสัตตมหาทาน  ภายในวัดมีกลุ่มพระธาตุขนาดต่าง ๆ อีก 15 องค์  สันนิษฐานว่า คงจะสร้างในสมัยใกล้เคียงกันกับพระธาตุบังพวน  มีวิหาร 3 หลัง  อุโบสถ 1 หลัง  สระน้ำ และบ่อน้ำโบราณ  นอกจากนั้นยังมีโบราณสถานอีกกลุ่มหนึ่ง ภายในบริเวณเดียวกัน เรียกว่า สัตตมหาสถาน  อันเป็นสถานที่ ที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธประวัติ  เมื่อครั้งแรกตรัสรู้ พระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณที่พุทธคยา  ประเทศอินเดีย  สัตตมหาสถานที่สร้างขึ้นมาภายหลัง มีอยู่ 3 แห่งอยู่ ที่ประเทศพม่าหนึ่งแห่ง และที่ประเทศไทยสองแห่ง  คือที่วัดเจ็ดยอด จังหวัดเชียงใหม่  และที่วัดพระธาตุบังพวน จังหวัดหนองคายแห่งนี้
            สัตตสถานที่วัดพระธาตุบังพวนยังมีครบถ้วนทั้งเจ็ดองค์ และมีแผนที่ตั้งเหมือนกันกับที่พุทธคยา ประมวลได้ดังนี้

             อุทานในยามต้นว่า

            อุทานในยามเป็นท่ามกลางว่า

            อุทานในยามที่สุดว่า

            ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของโพธิบัลลังก์  เป็นเจดีย์สี่เหลี่ยมก่อด้วยอิฐสอปูน  ตามพุทธประวัติจากอรรถกถา กล่าวว่า เมื่อพระองค์ได้ทรงตรัสรู้แล้ว ได้เสด็จมาประทับยืนอยู่ ณ ที่นี้  แล้วทรงทอดพระเนตรดูต้นพระศรีมหาโพธิ ที่ให้ร่มเงาปกคลุมโพธิบัลลังก์ อยู่ 7 วัน

            ที่พุทธคยาจะตั้งอยู่ระหว่างพระโพธิบัลลังก์กับพระอนิมมิสเจดีย์  แต่ที่วัดพระธาตุบังพวนนั้น  พระรัตนจงกรมเจดีย์ตั้งอยู่ค่อนไปทางเหนือ  เป็นพระเจดีย์ก่อด้วยอิฐสอปูน  มีลาดพระบาทก่อด้วยอิฐกว้างประมาณสองเมตรครึ่ง จรดพระอนิมมิสเจดีย์  ตอนกลางมีรอยพระพุทธบาทใหญ่  ตามพุทธประวัติจากอรรถกถา กล่าวว่า เมื่อพระพุทธองค์ประทับอยู่ที่อนิมมิสเจดีย์ ครบ 7 วัน แล้ว ได้ทรงเดินจงกรม เพื่อพิจารณาบรรดาสัตว์โลกที่จะเสด็จไปโปรด อยู่ 7 วัน