ศิลาจารึก

ตัวหนังสือของกลุ่มไทยที่อยู่ตอนเหนือของอินโดจีน
            การอพยพของเผ่าไท ได้ทะยอยกันมาหลายละลอก มีพวกเผ่าไทยอพยพเข้าไปอยู่ในตังเกี๋ย เป็นจำนวนมาก และได้แพร่ไปถึงเกาะไหหลำ พวกไหหลำ เรียกชื่อคนพวกนี้ว่า พวกลอยหรือลี้ การอพยพได้อาศัยหลักการอพยพ เข้าไปสู่ต้นน้ำของลุ่มน้ำสำคัญ แล้วเคลื่อนที่ต่อตามลำน้ำนั้น ลงไปทางปากแม่น้ำ เผ่าไทยที่อพยพมาทางตังเกี๋ย ได้ยึดแนวแม่น้ำดำ และแม่น้ำแดง ซึ่งต้นน้ำอยู่ทางเทือกเขา ในภาคตะวันตกเฉียงใต้ของจีน ไหลผ่านทางเหนือของเวียดนาม มาลงทะเลที่อ่าวตังเกี๋ย ได้ตั้งบ้านเมืองในท้องที่ต่าง ๆ ตามลุ่มน้ำทั้งสอง และลุ่มน้ำอื่น ๆ ที่ไหลไปทางตะวันออก และลงทะเลที่อ่าวตังเกี๋ยทั้งสิ้น
ดินแดนแถบทางเหนือของเวียดนามนี้ เป็นดินแดนที่ครอบคลุมแคว้นสิบสองปันนา หัวพันทั้งห้าทั้งหก เมื่อได้ตั้งบ้านเมืองแล้ว ก็ปกครองตนเองเป็นอิสระ และตั้งชื่อเผ่าของตนต่าง ๆ กันไป เช่น ไทยขาวอยู่ทางลุ่มแม่น้ำดำตอนบน ไทยดำอยู่แถวเมืองแถนหรือเดียนเบียนฟูในปัจจุบัน ไทยแดงอยู่ในเขตซำเหนือ พวกผู้ไทยอยู่ในลาวตอนเหนือ และในมณฑลแห่งอันของเวียดนาม ไทยเลียบน้ำอยู่แถบเมืองอังฮั้วในเวียดนาม และไทยล้านช้างก็ได้ตั้งเป็นราชอาณาจักรลาว
            การคิดดัดแปลงตัวอักษร ของบรรดาเผ่าไทยเหล่านี้ ได้รับอิทธิพลจากลายสือไทของ พ่อขุนรามคำแหงมหาราชอยู่มาก และได้รับแบบและความคิดไปจากอักษรลานนาไทย
   ตัวหนังสือลาว

            ตามพงศาวดาร โอรสของพ่อขุนบรมแห่งราชอาณาจักรน่านเจ้า ได้แยกย้ายกันไปปกครองเผ่าไทยในถิ่นต่าง ๆ ขุนลอ ได้มาปกครองอาณาจักรล้านช้างหรือกรุงศรีสัตนาคนหุต อันเป็นประเทศลาวมีเมืองสำคัญ คือ เมืองหลวงพระบาง ซึ่งเป็นเมืองที่ราชอาณาจักรสุโขทัยแผ่อำนาจไปถึง อิทธิพลของอักษรไทยจึงได้ไปกำหนดรูปแบบ ในตัวอักษรลาวอยู่มาก รูปแบบของหนังสือลาวในปัจจุบัน เป็นรูปแบบที่เห็นได้ชัดเจนว่า ได้พัฒนาตามแบบตัวหนังสือไทยลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา และเป็นตัวหนังสือไทยเผ่าเดียว ที่ได้สร้างตัวอักษรใกล้เคียงกับอักษรไทยปัจจุบันมากที่สุด ลาวรับเอาตัวหนังสือไทยไปใช้เท่าที่จำเป็น แต่ได้รับเอาสระไปใช้เป็นส่วนใหญ่ และรับวรรณยุกต์ไปหมดทุกตัว
       พยัญชนะตัวหนังสือลาว
                มี ๒๗ ตัว คือ ก ข ค ง จ ส ช ญ ด ต ถ ท น บ ป ผ ฝ พ ฟ ม ย ร ล ว ห อ ฮ
            สระ
                มี 28 รูป คือ ะ า      ิ     ี     ึ     ื   ุ     ู    เ-ะ เ- แ-ะ แ- โ-ะ โ- เ-าะ อ-ัง -ัวะ -ัว เ-ียะ เ-ีย เ-ือะ เ-ือ เ-ิ ไ- ใ- เ-า -ำ
           วรรณยุกต์
                มี ๔ รูป คือ   ่     ้     ๊     ๋
ตัวหนังสือพวกเผ่าไทยในตังเกี๋ย
            เนื่องจากเผ่าไทยในตังเกี๋ยอยู่กันกระจัดกระจาย ปนอยู่กับชนชาติอื่น ๆ การคมนาคมติดต่อกันยากลำบากเพราะภูมิประเทศไม่อำนวย ดังนั้นจึงต่างดัดแปลงตัวหนังสือขึ้นใช้กันเอง แต่พื้นฐานตัวหนังสือหลักที่ใช้เป็นแม่แบบ คงอาศัยอักษรไทยล้านช้างหรือลาวเป็นหลัก และรับไปใช้เท่าที่จำเป็นแล้วไปจัดเรียงลำดับเอาเองโดยไม่ได้อาศัยแบบแผนเดิม
           หนังสือไทยขาวเมืองไล
            มีพยัญชนะ ๓๐ ตัว คือ       ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ญ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ส ห อ
            มีสระ ๙ ตัว คือ       กา กิ กี กุ เก แก ไก โก เกา
        ตัวหนังสือไทยดำ
            มีพยัญชนะ ๒๕ ตัว คือ         ก ข ค ฆ ง จ ช ญ ด ต ถ ท ธ น บ ป ฝ พ ฟ ย ล ว ส ห อ
            มีสระ ๑๓ ตัว คือ       กา กิ กี กุ เก แก เดิน เสือ เลีย ไป ใจ โด เขา
           ตัวหังสือเจ้าไทยเมืองอึงฮั้ว
            มีพยัญชนะ ๒๓ ตัว คือ        ก ข ฆ ง จ ช ด ต ถ ท น บ ป ผ พ ภ ม ย ล ว ส ห อ
            มีสระ ๑๑ ตัว คือ         กา กิ กี กุ เก แก เดิน เสือ เมีย ไป เหา
        ตัวหนังสือผู้ไทยมณฑลเหงอัน
            มีพยัญชนะ ๒๓ ตัวคือ         ก ข ค ง จ ช ญ ด ต ถ ท น บ ป ผ ฝ ฟ ม ว ล ส ห อ
            มีสระ ๑๒ ตัว คือ        กา กิ กี กุ เก แก เกือ เกีย ไก ใก โก เกา
        ตัวหนังสือไทยเลียบน้ำ มณฑลเหงอัน
            มีพยัญชนะ ๒๐ ตัว คือ      ก ข ง จ ช ญ ด ต ถ น บ ป ผ ม ย ล ว ส ห อ
            มีสระ ๑๒ ตัว คือ      กา กิ กี กุ เก แก เกือ เกีย ไก ใก โก เกา
ตัวหนังสือไทยในพม่าตอนเหนือและอินเดีย
            ในพุทธศตวรรษที่ ๑๘ เผ่าไทยที่อพยพไปทางอินเดียที่แคว้นอัสสัม สามารถตั้งตัวเป็นราชอาณาจักร มีกษัตริย์ปกครองตนเองและมีอำนาจมาก เรียกตัวเองว่าไทยอาหม มีราชอาณาจักรปกครองตนเองอยู่ถึง ๕๐๐ ปี ไทยอาหมมีตัวหนังสือใช้เอง แต่ปัจจุบันแทบจะหาคนอ่านไม่ได้ และตัวภาษาก็หาคนพูดได้ยาก แต่ยังมีคนไทยพวกอื่น ๆ คงอยู่ในแคว้นอัสสัม ที่ยังจำคำภาษาไทยได้ และยังใช้ภาษาไทยพูดกันอยู่ พวกชาวไทยกลุ่มต่าง ๆ ในแคว้นอัสสัม มีตัวหนังสือใช้ ตัวหนังสือเหล่านั้นได้มาจากไทยใหญ่ในพม่า ซึ่งมีพื้นฐานดัดแปลงจากอักษรมอญเป็นสำคัญ ดังกล่าวมาแล้ว
ตัวหนังสือไทยใหญ่ในพม่า

            ไทยใหญ่มีถิ่นฐาน อยู่ทางตอนเหนือของประเทศพม่า ได้ตั้งบ้านเมืองเป็นเอกราช หลายกลุ่มหลายพวก เป็นอิสระแก่กัน แต่มีความเชื่อมโยงกัน ได้ครอบครองเมืองต่าง ๆ ในแคว้นสิบสองปันนา ในรัฐฉานทางเหนือของพม่ามีหัวเมืองต่าง ๆ ได้แก่ เมืองลุง เมืองคัง เชียงรุ้ง เชียงตุง และเมืองแสนหวี ในพุทธศตวรรษที่ 15 ได้ตั้งอาณาจักรเชียงแสน
            ตัวหนังสือไทยใหญ่ในรัฐฉาน มีตัวหนังสือน้อยตัว พยัญชนะ ข ค ต ฆ ไทยใหญ่มีพยัญชนะตัวเดียวแทนทุกเสียง ไม่ว่าจะเป็นเสียงสูงหรือเสียงต่ำ คือใช้ตัว ข แทนทั้งหมด พยัญชนะ ฐ ฑ ฒ ถ ท ธ ไทยใหญ่ใช้ตัว ท แทนทั้งหมด
        ตัวหนัวสือไทยใหญ่
            ก ข ง จ ช ซ ญ ต ท น บ ผ ฟ ม ย ร ล ว ส ห อ
            กา กิ กี บุ บู เซ โต มอ
ตัวหนังสือไทยอาหม

        ไทยอาหมรับตัวหนังสือของไทยใหญ่ไปใช้พร้อม ๆ กับวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณีของไทย ในตอนเริ่มแรก แต่ตอนหลัง ได้รับอิทธิพลของอินเดียเข้ามาผสมผสาน รูปตัวหนังสือจึงเปลี่ยนแปลงไปบ้าง ตัวหนังสือของไทยอาหม มีพยัญชนะอยู่ ๒๓ ตัว และสระ ๑๘ ตัว สำหรับตัว อ ใช้เป็นได้ทั้งพยัญชนะ และสระ เช่นเดียวกับของไทย แต่ไม่มีวรรณยุกต์
        หนังสือไทยอาหม
            มีพยัญชนะ ๒๓ ตัว คือ       ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ญ ต ถ ท ธ น ป ผ ว ภ ม ร ล ส ห
            มีสระ ๑๘ ตัว คือ       อ อะ อา อิ อี อุ อู เอะ เอ โอะ โอ อือ ไอ เอา เอีย เอือ เอาะ ออ
ตัวหนังสือไทยขำตี่

ไทยขำตี่เป็นพวกไทยใหญ่อพยพเข้าไปอยู่ทางอัสสัมตะวันออก เมื่อต้นพุทธศตวรรษที่ 24 ภาษาและหนังสือจึงถอดแบบมาจากไทยใหญ่ทั้งสิ้น มีพยัญชนะน้อยกว่าไทยอาหม นับว่าเป็นเผ่าไทยกลุ่มใหญ่ที่สุดในอินเดีย ที่ยังคงรักษาภาษาของตนไว้ได้ในปัจจุบัน
หนังสือไทยอื่น ๆ ในแคว้นอัสสัมของอินเดีย
นอกจากไทยขำตี่แล้ว ยังมีพวกไทยที่อพยพเข้าไปภายหลัง ได้แก่ ไทยพาเกียล หรือ พาเก อพยพจากอาณาจักรปุง เมื่อพระเจ้าอลองพญาของพม่าตีเมืองคังแตกใน พ.ศ. ๒๓๐๓ ไทยโนราอพยพจากเมืองคังเช่นกัน ไทยรงหรือไทยตุรุง ไทยอ้ายต้น ซึ่งอพยพไปหลังสุด เมื่อประมาณร้อยปีเศษมานี้ และไปจากบริเวณใกล้เคียงเมืองคัง พวกไทยเหล่านี้นับถือพุทธศาสนา และรูปแบบตัวหนังสือ ก็ได้จากไทยอาหม ไทยขำตี่ และไทยใหญ่ เป็นหลัก