 |
|
| ค จนแจ่มแจ้งแสงสายไม่วายโศก | บริโภคโภชนากระยาหาร |
| แล้วเลือกธูปเทียนจัดไปนมัสการ | เข้าในลานแลเลื่อมละอองทราย |
| มีร่มโพธิ์รุกขังเป็นรังรื่น | พิกุลชื่นช่อบังพระสุริย์ฉาย |
| แสนรโหโอฬาร์น่าสบาย | ทั้งหญิงชายกลาดกลุ้มประชุมกัน |
| ทวาราที่ตรงหน้าบันไดนาค | มีรูปรากษสสองอสูรขยัน |
| แสยะแยกโอษฐ์อ้าสองตามัน | ยืนยิงฟันแยกเขี้ยวอยู่อย่างเป็น |
| บันไดนาคนาคในบันไดนั้น | ดูผกผันเพียงจะเลื้อยออกโลดเล่น |
| ขย้ำเขี้ยวขบปากเหมือนนาคเป็น | ตาเขม้นมองมุ่งสะดุ้งกาย |
| มีต้นกำมพฤกษ์ทานในลานวัด | ลูกหมากยัดเงินทิ้งอุทิศถวาย |
| คนประชุมกลุ้มชิงทั้งหญิงชาย | บ้างกอบปรายเบี้ยโปรยอยู่โกรยกราว |
| ค ทิศประจิมริมฐานมณฑปนั้น | มีดาบสรูปปั้นยิงฟันขาว |
| นุ่งหนังพยัคฆาชฎายาว | ครังเคราคราวหนวดแซมสองแก้มคาง |
| ขั้นบันไดจะขึ้นไปมณฑปนั้น | สิงโตตันสองตัวกระหนาบข้าง |
| ดูผาดเผ่นเหมือนจะเต้นไปตามทาง | พี่ชมพลางขึ้นบนบันไดพลัน |
| ทั้งสาวหนุ่มเข้าประชุมกันแออัด | ประนมหัตถ์ทักษิณเกษมสันต์ |
| แต่เวียนเดินเพลินชมมาตามกัน | ตามช่องชั้นกำแพงแก้วอันแพรวพราย |
| ทั้งซุ้มเสามณฑปกระจุกแจ่ม | กระจังแซมปลายเสาเป็นบัวหงาย |
| มีดอกจันทน์ก้านแยงสลับลาย | กลางกระจายดอกจอกประจำทำ |
| ค พื้นผนังหลังบัวที่ฐานบัทม์ | เป็นครุฑอัดยืนเหยียบภุชงค์ขยำ |
| หยิกขยุ้มกุมวาสุกรีกำ | กินนรร่ำรายเทพประนมกร |
| ใบระกาหน้าบันบนชั้นมุข | สุวรรณสุกเลื่อมแก้วประภัสสร |
| ดูยอดเยี่ยมเทียมยอดยุคนธร | กระจังซ้อนแซมใบระกาบัง |
| นาคสะดุ้งรุงรังกระดึงห้อย | ใบโพธิ์ร้อยระเรงอยู่เหง่งหงั่ง |
| เสียงประสานกังสดาลกระดึงดัง | วิเวกวังเวงในหัวใจครัน |
| ค บานทวารลานแลล้วนลายมุก | น่าสนุกในกระหนกดูผกผัน |
| เป็นนาคครุฑยุดเหนี่ยวในเครือวัลย์ | รูปยักษ์ยันยืนกอดกระบองกุม |
| สิงโตอัดกัดก้านกระหนกเกี่ยว | เทพเหนี่ยวเครือกระหวัดหัตถ์ขยุ้ม |
| ชมภูพานกอดก้านกระหนกรุม | สุครีพกุมขรรค์เงื้อในเครือวง |
| รูปนารายณ์ทรงขี่ครุฑเหิร | พรหมเจริญเสด็จยังบัลลังก์หงส์ |
| รูปอมรกรกำพระธำมรงค์ | เสด็จทรงคชสารในบานบัง |
| ผนังในกุฎีทั้งสี่ด้าน | โอฬาร์ฬารทองทาฝาผนัง |
| จำเพาะมีสี่ด้านทวารบัง | ที่พื้นนั่งดาดด้วยแผ่นเงินงาม |
| มณฑปน้อยสวมรอยพระบาทนั้น | ล้วนสุวรรณแจ่มแจ้งแสงอร่าม |
| เพดานดาดลาดล้วนกระจกงาม | พระเพลิงพลามพร่างพร่างสว่างพราย |
| ตาข่ายแก้วปักกรองเป็นกรวยห้อย | ระย้าย้อยแวววามอร่ามฉาย |
| หอมควันธูปเทียนตลบอยู่อบอาย | ฟุ้งกระจายรื่นรื่นทั้งห้องทอง |
 |
| ค พี่เข้าเคียงเบื้องขวาฝ่าพระบาท | อภิวาทห้ตถ์ประนังขึ้นทั้งสอง |
| กราบกราบแล้วก็ตรึกรำลึกปอง | เดชะกองกุศลที่ตนทำ |
| มาคำรพพบพุทธบาทแล้ว | ขอคุณแก้วสามประการช่วยอุปถัมภ์... |
| ค อธิษฐานแล้วก็ลาฝ่าพระบาท | เที่ยวประพาสในพนมพนาสัณฑ์ |
| ขึ้นเขาโพธิ์ลังกาศิลาชัน | มีสำคัญรุกขโพธิ์ลังกาเรียง |
| ศาลารีมีทั้งระฆังห้อย | เขาตีบ่อยไปยังค่ำไม่ขาดเสียง |
| ดงลั่นทมร่มรอบคิรีเรียง | มีกุฏิ์เคียงอยู่บนเขาเป็นหลั่นกัน |
| มีชะวากคูหาศิลาหุบ | ในถ้ำมีพุทธรูปนรังสรรค์ |
| แต่คนนมัสการนานอนันต์ | บนเขานั้นแจ้งจริงทั้งหญิงชาย... |
| ค ถึงเขาขาดพี่ถามถึงนามเขา | ผู้ใหญ่เล่ามาให้ฟังที่กังขา |
| ว่าเดิมรถทศกัณฐ์เจ้าลงกา | ลักสีดาโฉมฉายมาท้ายรถ |
| หนีพระรามกลัวจะตามมารุกรบ | กงกระทบเขากระจายทลายหมด |
| ศิลาแตกแหลกลงด้วยกงรถ | จึงปรากฎตั้งนามมาตามกัน... |
| ค มาถึงเชิงคีรีที่มีถ้ำ | ศิลาง้ำเงื้อมแหงนเป็นแผ่นเผิน |
| ไม้รวกรอบขอบเขาลำเนาเนิน | พิศเพลินพฤกษาบรรดามี |
| อันชื่อถ้ำแต่บุรำบุราณเรียก | ชื่อสำเหนียกถ้ำประทุนคีรีศรี |
| สำคัญปากคูหาศาลามี | ชวนสตรีเข้าถ้ำทั้งหกคน |
| เที่ยวชมห้องปล่องหินเป็นพู่ห้อย | มีน้ำย้อยหยาดหยัดอย่างเม็ดฝน... |
| ค ถึงถ้ำหนึ่งชื่อถ้ำกินนรนั้น | สะพรั่งพรรณพฤกษาป่าระหง |
| ดูคูหาก็เห็นน่ากินนรลง | เป็นเวิ้งวงลึกแลตลอดดิน |
| พาดพะองจึงจะลงไปเล่นได้ | เป็นเหวใหญ่ลองโยนด้วยก้อนหิน |
| เสียงโก้งก้างก้องกึงไม่ถึงดิน | กว่าจะสิ้นเสียงผาเป็นช้านาน |
| พี่กลัวตายชายชวนไปชมอื่น | ร่มระรื่นรุกขาขึ้นขนาน |
| ถึงบ่อหนึ่งมีน้ำคำบุราณ | ว่าบ่อพรานล้างเนื้อที่ในไพร |
| พิเคราะห์น้ำสมคำบุราณกล่าว | ยังมีคาวเหม็นหืนจนคลื่นไส้ |
| น่าฉงนจนใจสงสัยจ้าน | ด้วยรอยพรานจารึกอยู่กับผา |
| แต่กล่าวไว้ว่าพรานไล่มฤคา | รอยตีนหมาก็ยังมีสำคัญครัน |
| ค บนยอดเขามีสองสุนักขา | สังเกตตาก็พิกลเหมือนคนขัน |
| ทั้งคอคางหางหูขึ้นชูชัน | สี่เท้ายันเหยียบยอดคีรีเรียง... |
| ค ถึงคูหาชื่อชาลวันถ้ำ | วิไลล้ำไปทุกเหลี่ยมภูเขาหลวง |
| ศิลาแลแวววาวดังดาวดวง | เป็นเมฆม่วงมรกตทับทิมแดง |
| สมมติแลแง่หินชะง่อนหุบ | เป็นที่รูปสิงห์สัตว์เข้าเฟี้ยมแฝง |
| กระต่ายเหมือนกระต่ายป่าสองตาแดง | ที่ลางแห่งพิศแลเห็นแต่ตัว |
| ที่ลางแห่งแกล้งพิศประดิษฐ์ต่อ | เห็นแต่คอบ้างก็เห็นแต่เพียงหัว |
| ที่แผ่นเผินเนินผานั้นน่ากลัว | ดูเงื้อมตัวเหมือนจะพังลงทับตาย |
| เทียนสว่างกลางห้องคูหาแจ่ม | ศิลาแวววาววามอร่ามฉาย... |
| ค จะกลับหลังยังพระพุทธบาท | เหนื่อยอนาฤอกใจมิใช่เล่น |
| ครั้นค่ำนอนตะละตายทั้งกายเย็น | ครั้นเช้าเป็นก็เที่ยวไปตามทาง |
| เขม้นเมินว่าจะเดินไปหินดาษ | ลัดตลาดแลตลอดคนสล้าง |
| เห็นขนเม่นพี่ยังหมายเสียดายนาง | เจ้าเคยสางสอยเส้นกระเด็นราย |
| สารพันกันภัยลูกนาคพช | เครื่องโอสถชาวป่าเขามาขาย |
| ลักจั่นวัลย์เปรียงแก่นปรูลาย | เป็นยาหายโรคภัยที่ในตัว |
| หัวล้านลูกละเบี้ยดูเสียหน้า | ลูกขี้ข้าอะไรล้านประจานหัว |
| ใครล้านจ้อนควรเจียมเสงี่ยมตัว | มันสิบหัวสิบเบี้ยออกเรี่ยทาง |
 |
| ค พี่แกล้งเมินเดินมาข้างบ่อโพง | เห็นท่าเลี่ยนเตียนโล่งเป็นทางถาง |
| พิศพนมชมเพลินแล้วเดินพลาง | ถึงระหว่างแนวน้ำที่ลำธาร |
| กระแสสินธุ์หินดาษสะอาดเอี่ยม | วารีเปี่ยมปริ่มไหลในละหาน |
| เห็นหญิงชายว่ายคล่ำในลำธาร | เสียงประสานสรวลสันต์สนั่นอึง |
| เห็นชีต้นปนประสกสีกากลุ้ม | โถมกระทุ่มฟองฟุ้งอยู่ผลุงผึง |
| พี่หลีกเลียบไปให้พ้นที่คนอึง | กระทั่งถึงธารเกษมค่อยส่างใจ |
| ค ต้นโศกทอดยอดขวางออกกลางห้วย | พี่ก็ช่วยผูกชิงช้าให้อาศัย |
| พวกผู้หญิงชิงขึ้นให้ช้าไกว | สนุกใจร้องเตือนให้เพื่อนโยน |
| ดูทำนองนางในไกวชิงช้า | ดังสีดาผูกคอที่โรงโขน |
| เถาวัลย์เปราะเคราะห์ร้ายพอสายโยน | ก็ขาดโหนลงในน้ำเสียงต้ำโครม |
| ผ้าห่มเปลื้องเครื่องเล่นอล่างฉ่าง | ทั้งสองข้างผู้คนเขาฮาโหม |
| พี่แลลานธารหลวงเพียงทรวงโทรม | ให้แสนโทมนัสทัศนา |
| ค คำขนานธารเกษมก็สมชื่อ | สนุกคือเรื่องอิเหนาเสนหา |
| เมื่อใช้บนเล่นชลธารา | อันเรื่องว่ากับเราเห็นก็เช่นกัน |
| ประดับด้วยก้อนแก้วปัทมราช | สดสะอาดทาเขียวก็เขียวขัน |
 |
| มัจฉาว่ายรายเรียงมาเคียงกัน | แล้วมีพรรณบุปผาก็น่าชม |
| หล่นลงกลาดดาษเกลื่อนที่กลางน้ำ | ถึงใจช้ำก็ค่อยชื่นอารมณ์สม |
| ทั้งหญิงชายชิงชวนกันเก็บชม | แสนภิรมย์เบิกบานสำราญเรียง |
| แต่หนุ่มสาวคราวเรานี้นับร้อย | ลงเล่นลอยกลางธารประสานเสียง |
| ล้วนจับคู่ชู้ชายชะม้ายเมียง | ที่คู่ใครใครเคียงประคองกัน... |
| ค ถึงพบเพื่อนที่รู้จักเคยรักใคร่ | ก็เฉยไปเสียมิได้จะทักถาม |
| แต่คอยฟังเทวราชประภาษความ | เมื่อไรจะคืนอารามวัดระฆัง |
| พี่จะได้ทูลลาไปหาเจ้า | เป็นทุกข์เท่านี้แลน้องไม่วายหลัง |
| พอแรมค่ำหนึ่งวันนั้นท่านพระคลัง | หาบุญยังไปฉลองศาลาลัย |
| มีละคอนผู้คนอลหม่าน | กรับประสานสวบสวบส่งเสียงใส |
| สุวรรณหงส์ทรงว่าวแต่เช้าไป | พี่เลี้ยงใส่หอกยนต์ไว้บนแกล |
| ตะวันบ่ายเข้าห้องก็ต้องหอก | ชาวบ้านนอกตกใจร้องไห้แซ่ |
| บ้างฮาครืนยืนยัดอยู่อัดแอ | บ้างจอแจสุรเสียงที่เถียงกัน |
| ค ละคอนหยุดอุตลุดด้วยมวยปล้ำ | ยืนประจำหมายสู้เป็นคู่ขัน |
| มงคลใส่สวมหัวไม่กลัวกัน | ตั้งประจันจดจับกระหยับมือ |
| ตีเข่าปับรับโปกสองมือปิด | ประจบติดเตะผางหมัดขว้างหวือ |
| กระหวัดหวิดหวิวผวาเสียงฮาฮือ | คนดูอื้อเออเอาสนั่นอึง |
| ใครมีชัยได้เงินบำเหน็จมาก | จมูกปากบอบบวมอลึ่งฉึ่ง |
| แสนสนุกสุขล้ำสำมดึงษ์ | พระผู้ถึงนฤพานด้วยการเพียร |
| แต่รอยบาทอนุญาตไว้ยอดเขา | บุญของเราได้มาเห็นก็เย็นเศียร |
| บังคมคัลวันละสองเวลาเวียน | แต่จำเนียรนับไว้ได้สี่วัน |
| ค จอมนรินทร์เทวราชประภาษสั่ง | จะกลับยังอาวาสเกษมสันต์ |
| วันรุ่งแรมสามค่ำเป็นสำคัญ | อภิวันท์ลาบาทพระชินวร |
| ถึงท่าเรือลงเรือไม่แรมหยุด | ก็เร็วรุดตั้งหน้ามาหาสมร |
| แต่ตัวพี่ยังมาในสาคร | น้ำใจจรมาถึงเสียก่อนกาย |
| ได้วันครึ่งถึงเวียงประทับวัด | โทมนัสอาดูรค่อยสูญหาย |
| นิราศนี้ปีเถาะเป็นเคราะห์ร้าย | เราจดหมายตามมีมาชี้แจง |
| ที่เปล่าเปล่ามิได้เอามาเสกใส่ | ใครไม่ไปก็จงจำคำแถลง |
| ทั้งคนฟังคนอ่านสารแสดง | ฉันขอแบ่งส่วนกุศลทุกคนเอย ฯ |