| | หน้าแรก | ย้อนกลับ | ชาติไทย | ศาสนา | พระมหากษัตริย์ | |
ข้อปฏิบัติและปกิณกพิธีบางประการ
วิธีแสดงความเคารพพระ
พระที่ควรแก่การเคารพได้แก่พระพุทธรูป หรือปูชนียวัตถุ มีพระสถูปเจดีย์เป็นต้น
และพระภิกษุผู้ทรงเพศอุดมกว่าตน การแสดงความเคารพดังกล่าวนี้ มีอยู่สามวิธีด้วยกันคือ
การประณมมือไหว้ การไหว้ และการกราบ
ไหว้ ตรงกับคำบาลีว่า นมัสการ คือการยกมือที่ประณมแล้วขึ้นพร้อมกับก้มศีรษะลงเล็กน้อย ให้มือที่ประณมจดหน้าผาก นิ้วหัวแม่มือทั้งสองอยู่ระหว่างคิ้ว ใช้แสดงความเคารพพระในขณะที่นั่งเก้าอี้ หรือยืนอยู่ไม่ใช่นั่งราบกับพื้น แสดงอย่างเดียวกันทั้งชายและหญิง
กราบ
ตรงกับคำบาลีว่า
อภิวาท
คือการแสดงอาการกราบลงบนพื้นด้วยเบญจางคประดิษฐ์
ได้แก่การกราบทั้งองค์ห้า ให้หน้าผาก ฝ่ามือทั้งสอง และเข่าทั้งสองจดพื้น
เมื่อกราบอย่างนี้พึงนั่งคุกเข่า ประณมมือไหว้ แล้วหมอบลง ทอดฝ่ามือทั้งสองที่พื้น
เว้นช่องระหว่างฝ่ามือให้ห่างกันเล็กน้อย ก้มศีรษะลงตรงช่องนั้นให้หน้าผากจดพื้น
เป็นอันครบองค์ห้า
การกราบแบบนี้ ชายพึงคุกเข่าตั้งฝ่าเท้าชัน ใช้นิ้วเท้ายันพื้น นั่งทับลงบนส้นเท้าทั้งคู่
ผายเข่าออกเล็กน้อยให้ได้ฉากกันเป็นรูปสามเหลี่ยม แล้วประณมมือ นั่งอย่างนี้เรียกว่า
นั่งท่าพรหม
เวลากราบก็ยกมือขึ้นไหว้ แล้วก้มตัวลงปล่อยมือให้ทอดกับพื้น ให้ศอกต่อกันกับเข่าตรงกันทั้งสองข้าง
แล้วก้มลงให้หน้าผากจดพื้น อยู่ระหว่างฝ่ามือทั้งสอง
สำหรับหญิง พึงนั่งคุกเข่าราบ คือไม่ตั้งฝ่าเท้ายันอย่างชาย แต่เหยียดฝ่าเท้าราบไปทางหลัง
ให้ปลายเท้าทั้งสองทับกันเล็กน้อย แล้วนั่งทับบนฝ่าเท้าทั้งสองนั้นให้ราบกับพื้นให้เข่าทั้งสองชิดกัน
ประณมมือ นั่งอย่างนี้เรียกว่า นั่งท่าเทพธิดา
ขณะกราบก็ยกมือที่ประณมอยู่ขึ้นไหว้ แล้วก้มตัวลงปล่อยมือให้ทอดกับพื้น ให้ข้อศอกพับทั้งสองข้างขนาบเข่าพับทั้งสองไว้
ไม่ใช่ให้ศอกต่อเข่าแบบชาย แล้วก้มลงให้หน้าผากจรดพื้น อยู่ระหว่างมือทั้งสอง
เวลาก้มลงกราบอย่าให้ก้นกระดกขึ้นจึงจะงาม
วิธีประเคนของพระ
การประเคนของพระ คือการถวายของให้พระได้รับถึงมือ ของที่ประเคนนั้นต้องเป็นของที่คนเดียวพอยกได้
ไม่มีวัตถุอนามาศ
คือ เงิน ทอง หรือของกะไหล่ด้วยเงินแท้ หรือทองแท้ปนอยู่ด้วย เพราะเป็นของไม่เหมาะของพระภิกษุที่จะรับได้
ถ้าเป็นของขบฉันต้องประเคนได้เฉพาะในกาล นอกกาลคือเวลาวิกาลตั้งแต่เที่ยงไปแล้ว
จนถึงย่ำรุ่งวันใหม่ ไม่ควรนำมาประเคน
วิธีประเคนพึงปฏิบัติ
ดังนี้
สำหรับชาย พึงนั่งคุกเข่าหรือยืนตามความเหมาะสมแก่สถานที่ ยกสิ่งของนั้นด้วยมือทั้งสองข้าง น้อมสิ่งของนั้นเข้าไปใกล้พระภิกษุผู้รับประเคนยกของให้พ้นจากพื้น ส่งถวายถึงมือพระผู้รับประเคน เมื่อถวายเสร็จแล้วพึงไหว้หรือกราบทุกครั้ง
สำหรับหญิง พึงยืนหรือนั่งพับเพียบตามความเหมาะสมแก่สถานที่ แล้วยกสิ่งของนั้นด้วยมือทั้งสอง
น้อมเข้าไปใกล้พระภิกษุผู้รับประเคนพอสมควร วางบนผ้าที่พระภิกษุทอดรับประเคนนั้น
จะส่งถวายให้ถึงมือพระภิกษุแบบผู้ชายไม่ได้ และระวังรอให้พระภิกษุจับชายผ้าที่ทอดรับประเคนนั้นเสียก่อน
แล้วจึงวางของที่จะประเคนลงบนผ้าผืนนั้น เมื่อถวายเสร็จแล้วพึงไหว้ หรือกราบทุกครั้ง
ข้อพึงระวังคือ สิ่งของที่ประเคนแล้วนั้นห้ามฆราวาสไปจับต้อง หากไปจับต้องถือว่าเป็นการขาดประเคน
ต้องประเคนของนั้นใหม่ จึงจะไม่เกิดโทษแก่สงฆ์
ลักษณะของการประเคนที่ถูกต้อง มีดังนี้
๑) ของที่ประเคนต้องไม่ใหญ่โต หรือหนักมากเกินไป พอขนาดคนเดียวยกได้
และต้องยกของนั้นพ้นพื้นที่ของนั้นวางอยู่
๒) ผู้ประเคนต้องเข้ามาในหัตบาส คือผู้ประเคนต้องอยู่ห่างจากพระภิกษุผู้รับประเคน
ประมาณ หนึ่งศอก
๓) ผู้ประเคนน้อมสิ่งของนั้นเข้ามาให้ด้วยอาการแสดงความเคารพ
๔) กิริยาที่น้อมสิ่งของมาให้นั้น จะส่งให้ด้วยมือก็ได้
หรือจะตักส่งให้ด้วยของเนื่องด้วยกาย เช่น ใช้ทัพพีตักถวายก็ได้
๕) พระภิกษุผู้รับประเคน จะรับด้วยมือใดก็ได้ จะทอดผ้ารับก็ได้
หรือจะเอาภาชนะรับ เช่น เอาบาตรหรือจานรับของที่เขาตักถวายก็ได้
หลักสำคัญของการประเคน ต้องแสดงออกด้วยความเคารพ ไม่เลือกไสให้หรือทิ้งให้โดยไม่เคารพ
วิธีทำหนังสืออาราธนา และทำใบปวารณาถวายจตุปัจจัย
การอาราธนาพระสงฆ์ คือการนิมนต์พระสงฆ์ไปประกอบพิธีต่าง ๆ ต้องทำให้เป็นกิจจะลักษณะ
แต่เดิมใช้อาราธนาด้วยวาจาเป็นพื้น แต่ปัจจุบันนิยมทำหนังสืออาราธนา ความมุ่งหมายก็เพื่อแจ้งกำหนดงาน
และรายการให้พระสงฆ์ทราบ หนังสืออาราธนาพระสงฆ์เรียกกันว่า ฎีกานิมนต์พระ
มีข้อความที่เป็นตัวอย่าง ดังนี้
"ขออาราธนาพระคุณเจ้า (พร้อมด้วยพระภิกษุสงฆ์ในวัดอีก ....รูป) เจริญพระพุทธมนต์
(หรือสวดพระพุทธมนต์ หรือ
แสดงพระธรรมเทศนา)
ในงาน......ที่บ้านเลขที่.......ตำบล........อำเภอ.........กำหนดวันที่....... เดือน........... พ.ศ....... เวลา........ น."
ในการถวายไทยธรรมแก่พระภิกษุสงฆ์ที่นิมนต์มาประกอบพิธีต่าง ๆ นิยมถวายค่าจตุปัจจัยเป็นพิเศษ
จากไทยธรรมอีกส่วนหนึ่งด้วย การถวายจตุปัจจัย นิยมทำใบปวารณาถวายเพื่อให้พระภิกษุได้รับค่าจตุปัจจัยนั้นโดยชอบด้วยพระวินัย
ใบปวารณามีแบบนิยม ดังนี้
"ขอถวายจตุปัจจัยอันควรแก่สมณบริโภค แด่พระคุณเจ้า เป็นจำนวน............ บาท...... สตางค์ หากพระคุณเจ้าต้องประสงค์สิ่งใด อันควรแก่สมณบริโภคแล้ว ขอได้โปรดเรียกร้องกับปิยการถผู้ปฏิบัติของพระคุณเจ้า เทอญ"
วิธีอาราธนาศีล
อาราธนาพระปริตร และอาราธนาธรรม
การอาราธนาคือ การเชื้อเชิญให้พระภิกษุสงฆ์ในพิธีให้ศีล ให้สวดพระปริตรหรือให้แสดงธรรม
เป็นธรรมเนียมที่มีมาแต่เดิม
ที่จะต้องอาราธนาก่อน
พระภิกษุสงฆ์จึงจะประกอบพิธีกรรมนั้น ๆ
วิธีอาราธนา นิยมกันว่า ถ้าพระสงฆ์นั่งบนอาสนะยกสูง เจ้าภาพและแขกที่นั่งเก้าอี้
ผู้อาราธนาจะเข้าไปยืนระหว่างเจ้าภาพกับแถวพระสงฆ์ ตรงกับรูปที่สามหรือที่สี่
ห่างจากแถวพระสงฆ์พอสมควร หันหน้าไปทางโต๊ะบูชา ประณมมือไหว้พระพุทธรูปก่อน
แล้วยืนประณมมือกล่าวคำ อาราธนาตามแบบที่ต้องการ ถ้าพระสงฆ์นั่งอาสนะต่ำ เจ้าภาพและแขกที่นั่งกับพื้น
ผู้อาราธนาต้องเข้าไปนั่งคุกเข่าต่อหน้าแถวพระสงฆ์ตรงหัวหน้า กราบพระพุทธรูปที่โต๊ะบูชาสามครั้งก่อน แล้วประณมมือกล่าวคำอาราธนาที่ต้องการตามแบบคือ
| พิธีสวดมนต์เย็น | อาราธนาศีล อาราธนาพระปริตร |
| พิธีเลี้ยงพระ | อาราธนาศีล |
| พิธีถวายทานทุกอย่าง | อาราธนาศีล |
| มยํ ภนฺเต วิสุ ํ วิสุ ํ รกขณตฺ ถาย, | ติสรเนน สห , ปญฺจ สีลานิ ยาจาม |
| ทุติยมฺปิ มยํ ภนฺเต วิสุ ํ วิสุ ํ รกขณตฺ ถาย , | ติสรเนน สห , ปญฺจ สีลานิ ยาจาม |
| ตติยมฺปิ มยํ ภนฺเต วิสุ ํ วิสุ ํ รกขณตฺ ถาย , | ติสรเนน สห , ปญฺจ สีลานิ ยาจาม |
| วิปตฺติปฏิพาหาย สพฺพสมฺปตฺติสิทธิยา | สพฺพทุกฺขวินาสาย ปริตฺตํ พฺรูถ มงฺคลํ |
| วิปตฺติปฏิพาหาย สพฺพสมฺปตฺติสิทธิยา | สพฺพภยวินาสาย ปริตฺตํ พฺรูถ มงฺคลํ |
| วิปตฺติปฏิพาหาย สพฺพสมฺปตฺติสิทธิยา | สพฺพโรควินาสาย ปริตตํ พฺรูถ มงฺคลํ |
| พฺรหมา จ โลกาธิปติ สหมฺปติ | กตฺ อญฺชลี อนฺธวรํ อยาจถ |
| สนฺตีธ สตฺ ตาปฺ ปรชกฺขชาติกา | เทเสตุ ธมฺมฺ อนุกมฺปิมํ ปชํ |
| ยงฺกิญฺจิ กุสลํ กมฺมํ | กตฺตพฺพํ กิริยํ มม |
| กาเยน วาจามนสา | ติทเส สุคตํ กตํ |
| เย สตฺตา สญฺญิโน อตฺถิ | เย จ สตฺตา อสญฺญิโน |
| กตํ ปุญฺญผลํ มยฺหํ | สพฺเพ ภาคี ภวนฺตุ เต |
| เย ตํ กตํ ุวิทิตํ | ทินฺนํ ปุญฺญผลํ มยา |
| เย จ ตตฺถ น ชานนฺติ | เทวา คนฺตวา นิเวทยุ ํ |
| สพฺเพ โลกมฺหิ เย สตฺตา | ชีวนฺตาหาร เหตุกา |
| มนุญฺญํ โภชนํ สพฺเพ | ลภนฺต มม เจตสา |
| อิมินา ปุญฺญกมฺเมน | อุปชฺฌายา คุณุต์ตรา |
| อาจริยูปการา จ | มาตา ปิตา จ ญาตกา (ปิยา มมํ) |
| สุริโย จนฺทิมา ราชา | คุณวนฺตา นราปิ จ |
| พฺรหมมารา จ อินฺท จ | โลกปาลา จ เทวตา |
| ยโม มิตฺตา มนุสฺสา จ | มชฺฌตฺตา เวริกาปิ จ |
| สพฺเพ สตฺตา สุขี โหนฺตุ | ปุญฺญานิ ปกตานิ เม |
| สุขญฺจ ติวิธํ เทนฺตุ | ขิปปํ ปาเปถ โว มตํ |
| อิมินา ปุญฺญกมฺเมน | อิมินา อุทฺทิเสน จ |
| ขิปฺปาหํ สุลเภ เจว | ตณฺหุปาทานเฉทนํ |
| เย สนฺตาเน หินา ธมฺมา | ยาว นิพฺพานโต มมํ |
| นสฺสนฺตุ สพฺพทา เยว | ยตฺถ ชาโต ภเว ภเว |
| อุชุจิตฺตํ สติปญฺญา | สลฺเลโข วิริยมฺหินา |
| มารา ลภนฺตุ โนกาสํ | กาตุญฺจ วิริเยส เม |
| พุทฺธาธิปวโร นาโถ | ธมฺโม นาโถ วรุตฺตโม |
| นาโถ ปจฺเจพุทฺโธ จ | สงฺโฆ นาโถตฺตโร |
| เตโสตฺตมานุภาเวน | มาโรกาสํ ลภนฺตุ มา |
| |หน้าแรก|ย้อนกลับ|ชาติไทย|ศาสนา|พระมหากษัตริย์|บน | |