วรรณคดีไทย-นิราศ

นิราศพระประธม


ค ครั้นถึงวัดพระประธมบรมธาตุ	สูงทายาทอยู่สันโดษบนโขดเขิน
แลทะมึนทึนเทิ่งดังเชิงเทิน	เป็นโขดเขินสูงเสริมเขาเพิ่มพูน
ประกอบก่อย่อมุมเป็นซุ้มมุข	บุดีบุกบรรจบถึงนภศูล
เป็นพืดแผ่นแน่นสนิททั้งอิฐปูน	จนเพิ่มพูนพิสดารอยู่นานครัน
แล้วลดเลี้ยวเที่ยวรอบขอบข้างล่าง	ล้วนรอยกวางทรายเกลื่อนไก่เถื่อนขัน
สะพรั่งต้นคนทาลดาวัลย์	ขึ้นพาดพันพงพุ่มชอุ่มใบ
เห็นห้องหับลับลี้เป็นที่สงฆ์	เที่ยวธุดงค์เดินมาได้อาศัย
พลอยศรัทธาพาเพลินเจริญใจ	ถึงบันไดดูโกรกชะโงกงัน
เห็นสูงสุดหยุดแลชะแง้แหงน	ถึงมาตรแม้นบรรลัยคงไปสวรรค์
ต่างอุตสาห์พยายามต้องตามกัน	ขึ้นถึงชั้นบนได้จิตใจมา
สงสารสุดบุตรน้อยก็พลอยขึ้น	ไม่เมื่อยมึนเหมือนผู้ใหญ่ไวหนักหนา
ประนมมือถือประทีปเทียนบูชา	ตั้งวันทาทักษิณด้วยยินดี
ได้สามรอบชอบธรรมเป็นกำหนด	กราบประณตกรประนมก้มเกศี
ถวายธูปเทียนบุบผาสุมาลี	กับเทียนที่ฝากถวายนั้นหลายคน
เจ้าของคิดอธิษฐานที่บ้านแล้ว	จงผ่องแผ้วผิวพักตร์ถึงมรรคผล...


...สาธุสะพระประธมบรมธาตุ	จะทรงศาสนาอยู่ไม่รู้สูญ
ข้าทำบุญคุณพระช่วยอนุกูล	ให้เพิ่มพูนสมประโยชน์โพธิญาณ
หนึ่งขอฝากปากคำทำหนังสือ	ให้สืบชื่อชั่วฟ้าสุธาสถาน
สุนทราอาลักษณ์เจ้าจักรพาล	พระทรงสารศรีเศวตเกศกุญชร
อนึ่งมนุษย์อุตริติต่างต่าง	แล้วเอาอย่างเทียบทำคำอักษร
ให้ฟั่นเฟือนเหมือนเราสาปในกาพย์กลอน	ต่อโอนอ่อนออกชื่อจึงลือชา
อนึ่งหญิงทิ้งสัตย์เราตัดขาด	ถึงเนื้อน้ำธรรมชาติไม่ปรารถนา...
...ขอเดชะพระมหาอานิสงส์	ซึ่งเราทรงศักราชพระศาสนา
เสน่ห์ไหนให้คนนั้นกรุณา	เหมือนในอารมณ์รักประจักษ์ใจ
หนึ่งน้องหญิงมิ่งมิตรพิศวาส	ซึ่งสิ้นชาติชนม์ภพสบสมัย
ขอคุณพระอานิสงส์ช่วยส่งไป	ถึงห้องไตรตรึงส์สถานพิมานแมน...
...เป็นคู่สร้างทางกุศลจนสำเร็จ	สรรเพชญโพธิญาณประมาณหหมาย
ยังมิถึงซึ่งนิพพานสำราญกาย	จะกลับกลายเป็นไฉนอย่าไกลกัน
แม้นเป็นไม้ให้พี่นี้เป็นนก	ให้ได้กกกิ่งไม้อยู่ไพรสัณฑ์
แม้นเป็นนารีผลวิมลจันทร์	ขอให้ฉันเป็นพระยาวิชาธร
แม้นเป็นบัวตัวพี่เป็นแมงภู่	ได้ชื่นชูสู่สมชมเกสร
เป็นวารีพี่หวังเป็นมังกร	ได้เชยช้อนชมชะเลทุกเวลา
แม้นเป็นถ้ำน้ำใจใคร่เป็นหงส์	จะได้ลงสิงสู่ในคูหา
แม้นเนื้อเย็นเป็นเทพธิดา	พี่ขออาศัยเสน่ห์เป็นเทวัญ
กว่าจะถึงซึ่งมหาศิวาโมกข์	เป็นสิ้นโศกสิ้นสุดมนุษย์สวรรค์
เสวยสวัสดิ์ชัชวาลนานอนันต์	เหลือจะนับกัปกัลป์พุทธันดร...
...แล้วกราบลาพระประธมบรมธาตุ	เลียบลีลาศแลพินิจทุกทิศา
เห็นไรไรไกลสุดอยุธยา	ด้วยสุธาถมสูงที่กรุงไกร
ที่อื่นเตี้ยเรี่ยราบดังปราบเรี่ยม	ด้วยยื่นเยี่ยมสูงกว่าพฤกษาไสว
โอ้เวียงวังยังเขม้นเห็นไรไร	แต่สายใจพี่เขม้นไม่เห็นทรง
ยิ่งเสียวเสียวเหลียวย้ายทั้งซ้ายขวา	ล้วนทุ่งนาเนินไม้ไพรระหง
ภูเขาเคียงเรียงรอบเป็นขอบวง	ในแดนดงดูสล้างล้วนยางยูง
ที่ทุ่งโกงโรงเรือนดูเหมือนเขียน	เห็นช้างเจียนจะเท่าหมูเพราะอยู่สูง
เขาต้อนควายหมายผูกจมูกจูง	เป็นฝูงฝูงไรไรทุกไร่นา
ในอากาศดาษดูล้วนหมู่นก	บ้างเวียนวกวนร่อนว่อนเวหา
เห็นนกไม้ไพรวันอรัญวา	สะอื้นอาลัยเหลียวด้วยเปลี่ยวใจ
บนประธมลมเฉื่อยเรื่อยเรื่อยรื่น	กระพือผืนผ้าปลิวหวิวหวิวไหว
เสียงฮือฮือรื้อร่ำยังค่ำไป	อนาถใจจนสะอื้นกลืนน้ำตา
เห็นไรไรไม้งิ้วละลิ่วเมฆ	ดังฉัตรเฉกชื่นชุมพุ่มพฤกษา
สูงสันโดษโสดสุดจึงครุฑา	เธอแอบอาศัยสถานพิมานงิ้ว
เห็นไม้งามนามไม้อาลัยมิตร	รำคาญคิดเขินขวยระหวยหิว
ฉิมพะลีปลีอ่อนเกสรปลิว	มาริ้วริ้วรื่นรื่นชื่นชื่นใจ
โอ้ยามจนอ้นอั้นกระสันสวาท	คิดถึงญาติดังจะพาน้ำตาไหล
แกล้งแลเลยเชยชมพนมไพร	พระปรางค์ใหญ่เยี่ยมฟ้าสุธาธาร
ที่ริมรอบขอบคันข้างชั้นล่าง	เอาอิฐขว้างดูทุกคนไม่พ้นฐาน
แลข้างบนคนข้างล่างที่กลางลาน	สุดประมาณหมายหน้านัยน์ตาลาย
แล้วลาพระจะลงดูตรงโกรก	สูงชะโงกเงื้อมไม้จิตใจหาย
เมื่อขึ้นนั้นขั้นกระไดขึ้นง่ายดาย	จะลงเห็นเป็นว่าหงายวุ่นวายใจ
ต้องผินผันหันหลังลงทั้งสิ้น	ถึงแผ่นดินยินดีจะมีไหน
เที่ยวชมวัดทัศนาศาลาลัย	ต้นโพธิ์ไทรสูงสูงทั้งยูงยาง


ดูเย็นชื่นรื่นร่มพนมมาศ	มะตูมตาดต้นเอื้องมะเฟืองฝาง
นมสวรรค์ลั่นทมต้นนมนาง	มีต่างต่างตันอกตกตะลึง
นมสวรรค์ฉันดูสู้ไม่ได้	เหมือนเตือนใจให้นึกรำลึกถึง
เห็นเล็บนางหมางเมินเดินรำพึง	ชมกระทึงดอกดวงพวงพยอม
พิกุลใหญ่ใต้ต้นหล่นแฉล้ม	ดูกลีบแซมชื่นเชยระเหยหอม
ผลลูกสุกห่ามงามงามงอน	แต่แตนตอมต่อผึ้งหึ่งหึ่งฮือ
เห็นนกเปล้าเขาไฟฝูงไก่เถื่อน	เที่ยวเดินเกลื่อนกลางดินบ้างบินปรื๋อ
เหล่าลูกเล็กเด็กใหญ่ไล่กระพือ	มันบินรื้อร่อนลงข้างดงดอน


ทั้งสระมีสี่มุมปทุมชาติ	ระดะดาษดอกดวงบัวหลวงสลอน
บ้างร่วงโรยโปรยปรายกระจายจร	หอมเกสรเสาวคนธ์ที่หล่นลอย
มีเต่าปลาอาศัยอยู่ในน้ำ	บ้างผุดดำโดดคะนองพ่นฟองฝอย
ฝูงกริมกรายรายเรียงขึ้นเคียงคอย	จะคาบสร้อยเสาวคนธ์ว่ายวนเวียน
เหมือนด้วยรักหนักหน่วงไม่ร่วงหล่น	ให้เวียนวนหวั่นจิตตะขวิดตะเขวียน
แสนสนุกรุกขชาติดาษเดียร	เที่ยวเดินเวียนวนชมประธมทอง
โบสถ์วิหารท่านสร้างแต่ปางก่อน	มีพระนอนองค์ใหญ่ยังไม่หมอง
หลับพระเนตรเกศเกยเขนยทอง	ดูผุดผ่องพูนเพิ่มเติมศรัทธา
ค โอ้เอ็นดูหนูตาบจะกราบก้ม	เปลื้องผ้าห่มนอบนบจบเกศา
ขึ้นห่มพระอธิษฐานให้มารดา	พลอยน้ำตาตกพรากเพราะยากเย็น
แม้นยังอยู่คู่เชยไม่เลยละ	มาไหว้พระก็จะพามาให้เห็น
โอ้ชาตินี้มีกรรมจึงจำเป็น	มาแสนเข็ญขาดมิตรสนิทใน
กราบพระเจ้าเศร้าจิตคิดสังเวช	โอ้น้ำเนตรเอ๋ยกลืนก็ขืนไหล
สารพัดตัดขาดประหลาดใจ	ตัดอาลัยสวาทไม่ขาดความ
แกล้งพูดพาตาเฒ่าพวกชาวบ้าน	คนโบราณรับไปได้ไถ่ถาม
เห็นรูปหินศิลาสง่างาม	เป็นรูปสามกษัตริย์ขัตติยวงศ์
ถามผู้เฒ่าเล่าแจ้งจึงแต่งไว้	หวังจะให้ทราบความตามประสงค์
ว่ารูปทำจำลองฉลององค์	พระยากงพระยาพานกับมารดา


ค ด้วยเดิมเรื่องเมืองนั้นถวัลยราช	เรียงพระญาติพระยากงสืบวงศา
เอาพานทองรองประสูติพระบุตรา	กระทบหน้าแต่น้อยน้อยเป็นรอยพาน
พอโหรทายร้ายกาจไม่พลาดเพลี่ยง	ผู้ใดเลี้ยงลูกน้อยจะพลอยผลาญ
พระยากงส่งไปให้นายพราน	ทิ้งที่ธารน้ำใหญ่ยังไม่ตาย
ยายหอมรู้จู่ไปเอาไว้เลี้ยง	แกรักเพียงลูกรักไม่หักหาย
ใครถามไถ่ไม่แจ้งให้แพร่งพราย	ลูกผู้ชายชื่นชิดให้ปิดบัง
ครั้นเติบใหญ่ได้วิชาตาปะขาว	แกเป็นชาวเชิงพนมอาคมขลัง
รู้ผูกหญ้าภาพยนต์มนต์จังงัง	มีกำลังลือฤทธิ์พิสดาร
พระยากงลงมาจับก็รับรบ	ตีกระทบทัพย่นถึงชนสาร
ฝ่ายท้าวพ่อมรณาพระยาพาน	จึงได้ผ่านภพผดุงกรุงสุพรรณ
เข้าหาพระมเหสีเห็นมีแผล	จึงเล่าแต่ตามจริงทุกสิ่งสรรพ์
เธอรู้ความถามไถ่ได้สำคัญ	ด้วยคราวนั้นคนเขารู้ทุกผู้คน
ครั้นถามไถ่ยายหอมก็ยอมผิด	ด้วยปกปิดปฏิเสธซึ่งเหตุผล
เธอโกธาฆ่ายายนั้นวายชนม์	จึงให้คนก่อสร้างพระปรางค์ประโทน
แทนคุณตามความรักแต่หักว่า	ต้องเข่นฆ่ากันเพราะกรรมเหมือนคำโหร
ที่ยายตายหมายปักเป็นหลักประโคน	แต่ก่อนโพ้นพ้นมาเป็นช้านาน
จึงสำเหนียกเรียกย่านบ้านยายหอม	ด้วยเดิมจอมจักรพรรดิอธิษฐาน
ครั้นเสร็จสรรพกลับมาหาอาจารย์	เหตุด้วยบ้านนั้นมีเนินศิลา
จึงทำเมรุเกณฑ์พหลพลรบ	ปลงพระศพพระยากงพร้อมวงศา
แล้วปลดเปลื้องเครื่องกษัตริย์ขัตติยา	ของบิดามารดาแต่ก่อนกาล
กับธาตุใส่ในตรุบรรจุไว้	ที่ถ้ำใต้เนินพนมประธมสถาน
จึงเลื่องลือชื่อว่าพระยาพาน	คู่สร้างชานเชิงพนมประธมทอง
ท่านผู้เฒ่าเล่าแจ้งจึงแต่งไว้	หวังจะให้สูงเสริมเฉลิมฉลอง
ด้วยเลื่อมใสในจิตคิดประคอง	ให้เรืองรองรุ่งโรจน์ที่โบสถ์ราม
ก็จนใจได้แต่ทำคำหนังสือ	ช่วยเชิดชื่อท่านผู้สร้างไว้ทั้งสาม...
ค แล้วลาออกนอกโบสถ์ขึ้นโขดหิน	ตรวจวารินรดทำคำอักษร
ส่งส่วนบุญสุนทราสถาพร	ถึงบิดรมารดาครูอาจารย์
ถวายองค์มงกุฎอยุธเยศ	ทรงเศวตคชงามทั้งสามสาร...
...อนึ่งน้อมจอมนิกรอัปสรราช	บำรุงศาสนาสงฆ์ทรงสิกขา
จงไพบูลย์พูนสวัสดิ์วัฒนา	ชนมาหมื่นแสนอย่าแค้นเคือง
ษิโณทกตกดินพอสิ้นแสง	ตะวันแดงดูฟ้าเป็นผ้าเหลือง
ศิโรราบกราบลากลับมาเมือง	เป็นสิ้นเรื่องที่ไปชมประธมเอย ฯ

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |