|
|
เงื่อนงาม ความท่านเตือน เหมือนมุ่งหมาย |
| หมายมุ่งตรอง มองให้เห็น อย่าเว้นวาย | วายเว้นเช่น เชิงหมาย ให้ควรการ |
| การควร อย่าเพ่อหวน โกรธตอบต่อ | ต่อตอบเห็น ชอบข้อ จึงไขขาน |
| ขานไขคำ ถามทัด ให้ชัดชาญ | ชาญชัด จัดวิจารณ์ ให้แจ้งใจ |
| ใจแจ้ง อย่าระแวง แคลงคิดผิด | ผิดคิดคัด ดัดจริต อย่าหลงไหล |
| ไหลหลงตาม ความเชือน กลับเกลื่อนไกล | ไกลเกลื่อนกลับ นับให้ ใจดาลดวง |
|
|
ออกบทเบื้อง เยื้องยอก ใจห่วงหวง |
| จ้วงเหตุหา ท่าช่องชี้ นี่ไยยวง | หน่วงยุดอย่าง ต่างดวง เมตตาใจ |
| ไม่ต่างจิต คิดว่าจริง ทุกสิ่งล้วน | ถ้วนแสนหลาก ยากประมวล หมดสงสัย |
| ไม่สอดส่อง ดูให้ต้อง ตามเลศนัย | ไต่เล่ห์นึก ตรึกไตร ดูท่วงที |
| ดีทุกท่า ทางมายา มีหลายหลาก | มากเหลือล้ำ ตามยาก แต้มสอดสี |
| ตีส่วนสอง ให้เห็นช่อง ชอบเชิงที | ชี้ชวนทาง อย่างแต่มี ล้วนอาการ |
|
|
ไม่ควรข้อ ขอดเขา ด้วยโวหาร |
| ไม่ควรเป็น ก็อย่าเป็น เหมือนเช่นพาล | ไม่ควรสมาน อย่าสมัคร สมาคม |
| ไม่ควรรอ ก็อย่าต่อ เข้าต้านตัด | ไม่ควรทัด ทานถ้อย อย่าทับถม |
| ไม่ควรชิด อย่าสนิท สนมชม | ไม่ควรข่ม ก็อย่าข้อน ให้เคืองคำ |
| ไม่ควรหาญ อย่าราน ให้ร้อนร้าว | ไม่ควรกล่าว พึงระวัง อย่างพลั้งถลำ |
| ไม่ควรเปิด ก็อย่าเชิด ชูเงื่อนงำ | ไม่ควรทำ ตรองท่า พยุงจูง |
|
|
จำจากจาง หมางเมินม่าย ฝ่ายฝ่าฝูง |
| ยลเยี่ยงอย่าง พ่างพื้นเพื่อ เจือจานจูง | สิ่งส่วนสูง มุ่งเมียงมาด คาดเคียงควร |
| เอื้อนออกอ้าง อย่างยิ่งยาก บากเบือนเบี่ยง | พูดพอเพียง เอียงอ่อนโอษฐ์ โหดหวงหวน |
| เพราะพริ้งพร้อม กล่อมกล่าวกลืน ชื่นชอบชวน | โลมเล่ห์ล้วน ยวนแย้มยั่ว ทั่วถ้วนทาง |
| แถวถิ่นเถิน เนินน่านน้ำ ข้ามเขตโขด | ห้วงหาดโหด โฉดเชื้อชัก ขวักไขว่ขวาง |
| แม้ไม่มี ที่ทัดทัน กั้นกีดกาง | แบ่งเบาบ้าง ข้างข้อคำ ร่ำรีรอ |
|
|
คุมคุมใจ ไว้อย่าปล่อย ไปปร๋อปร๋อ |
| เหมือนเหมือนอย่าง ทางที่เป็น เช่นพอพอ | ตรองตรองใจ ที่ในข้อ ให้ควรควร |
| เปรียบเปรียบว่า บุตรภรรยา คนใช้ใช้ | ปล่อยปล่อยปละ ละให้ ฮึกหวนหวน |
| เฉยเฉยเสีย ไม่สั่งสอน ข้อนชวนชวน | กล้ากล้านัก มักก่อกวน จะแรงแรง |
| มีมีแต่ ต่างจะดื้อ ถือปึ่งปึ่ง | ข้อนข้อนข้าง วางข้อขึง ขึ้นแข็งแข็ง |
| คล้ายคล้ายช้าง ห่างขอ มักแคลงแคลง | ชวนชวนชัก มักระแวง จงจำจำ |
|
|
ภักดีต่อ ต่อที่รัก ทุกคำสำ |
| สำเหนียกกล่าว กล่าวคิด พินิจดำ | ดำริห์ชอบรู้ รู้จำ สุนทรภา |
| ภาษิตเปรียบ เปรียบแม้น เหมือนหนึ่งสัง | สังคีตดัด ดัดประดัง ทุกสิ่งสา |
| สามารถพร้อม พร้อมเพราะ เสนาะอา | อาลัยชวน ชวนกระบือร่า ให้ฟังบรร |
| บรรเลงขับ ขับก็ป่วย เวลาปรา | ปรารภเรื่อง เรื่องจะหา หรือรู้ฉัน |
| ฉันใดเพราะ เพราะจะเพียร ก็ยากพรร | พรรณาสอน สอนพาลนั้น ย่อมยากแสดง |
|
|
พึงพอเพียง อย่าควร ข่มขัดแข็ง |
| จวบเจียนจวน จนท่า รุกเร้าแรง | พล้ำพลาดแพลง พลั้งตน จักจนใจ |
| เหี้ยมฮึกเหิม หาญนัก มักมึนม่อย | น้ำหนองน้อย แหนงเพลิง สิ้นสงสัย |
| หมิ่นเมินมาก หากกลับ กลัวเกลื่อนไกล | เห็นเหตุให้ หวนแปร แท้ทางที |
| ดูใดโดย ให้ต้อง ชันเชิงชอบ | รู้เรื่องรอบ อย่าระแวง หน่ายแหนงหนี |
| พึงเพ่งพิศ คิดหา ท่าท่วงที | โอบอ่อนเอื้อ อารี การเกื้อกูล |
|
|
ระเบียบเบื้อง ตระเตื้องต้อง สนองหนุน |
| คดีดู จะชูช่อง ประคองคุณ | จะลึกลับ จะพับพูน ประมูลมี |
| คะนึงนึก ตริตรึกตรอง ละบองแบ่ง | ระบิลเบื้อง ยุเยื้องแย้ง แขนงหนี |
| คะเนนับ สดับดู กระทู้ที | จะต้านต่อ หรือรอรี คดีดู |
| พินิจแหนง ระแวงวน ฉงนเงื่อง | จะค้านคัด ประหยัดเยื้อง ณเรื่องรู้ |
| จะหมองหมาง ระคางคิด จะชิดชู | กระแสศัพท์ สดับดู จะรู้รา |
|
|
เห็นข้อน ห่อนควร หวนคิดหา |
| เรื่องต้อง ร้องต่าง ร้างตำรา | ยิ่งท่า ยากทาง อย่างที่ยล |
| สอนพาล สารเพียง เสียงภาษิต | สนคิด สุดแค้น แสนขัดสน |
| ยากพ้อ ยอพา อย่าพึ่งยล | เกียจปน กลปอง กองป่วยการ |
| แก้วเพชร เก็จผ่อง ก่องผิวก่ำ | หากล้ำ ให้เหล่า แห่งลิงหาญ |
| นึกไว้ ในว่า น่าหวังนาน | แรงค้าน รานคำ ร่ำคนเรา |
|
|
ประกิตชิด ประกอบชอบ ประกันเฉา |
| คนึงดึง ขนัดดัด คะเนเดา | มิเศร้าเหงา มิส้อนงอน มิสิ้นงาม |
| ระบิลสิ้น ระบายสาย ระเบียบเลศ | นิเทศเหตุ นิทัศน์หัด นิทานห้าม |
| ประจบนบ ประจักษ์นัก ประจงนาม | จะซามตาม จะเสริมเติม จะเสื่อมตน |
| ฉลาดปราชญ์ เฉลียวเปรียว เฉลยเปรียบ | ประเทียบเพียบ ประทับพับ ประเทืองผล |
| ขนานการ ขนอบกอบ ขนบกล | จะยลบน จะเยื้องเบื้อง จะยากบัง |