|
ดูสัณฐาน ที่จะยอ พอภูมิฐาน |
รู้ว่าพาล แล้าอย่าชิด สนิทพาล | อัชฌาชน ยลประมาณ ในเชิงชน |
ความถือผิด จิตชอบ แต่เช่นผิด | ไม่ใช่ผล ที่จะคิด ตรองเหตุผล |
ถือใจตน ตามหวัง ลำพังตน | พึงตรองเพียง ใจจน ให้พอเพียง |
แม้พลาดท่า พาถลำ ช้ำเสียท่า | จะแส้เสียง เซ้งซ่า แขาสรวลเสียง |
จะแคะเคียง ค่อนเปรียบ พูดเลีบบเคียง | จงเยื้อนยล แยบเยี่ยง ให้ควรยล |
|
ดูสำคัญ คั่นคั้น อย่างันฉงน |
อย่าลามลวง ล่วงล้วง ดูเลศกล | ค่อยแคะคน ค่นค้น ให้ควรการ |
อย่าเคลิ้มคำ คล่ำคล้ำ แต่ลำโลภ | เที่ยวหวงห่วง ห้วงละโมภ ละเมอหาญ |
สิ่งใดปอง ป่องป้อง เป็นประธาน | อย่าด่วนดาน ด่านด้าน แต่โดยใจ |
จับปลาชอน ช่อนช้อน สองกรมือ | ข้างละมือ มื่อมื้อ จะมั่นไฉน |
เพื่อระแวง แวงแว้ง พลิกแพลงไป | ครั้นจะวาง ว่างว้างไว้ ดูลานเลว |
|
อย่าบังเหตุ หาญข้าม ปล่องเปลวเหว |
กำลังน้อย ถอยแรง ยอมเร็วเลว | รู้ว่าเปลว ไฟฝอย อย่างชุมรุม |
แม้ควรดับ ดับไว้ ให้มิดชิด | ไม่ควรปิด ปกป้องอย่างคลุมสุม |
ที่สูงยศ ลดหา อย่ารุมคุม | เอาโทษทุ่ม ทับท่าน ไม่งามคราม |
เหมือนไม้ซีก ฉีกช้อน ค้อนคัดงัด | คุ้ยเขี่ยคัด ขอนซุง ท่าสามผลาม |
ถ้าเพลี่ยงพล้ำ ซ้ำพ่าย ป่ายลามปาม | เหมือนหาความ ทุกข์ใส่ สกนธ์ตน |
|
หนแห่งรู้ อยู่อย่างไร ใช่แห่งหน |
จนใจจำ ซ้ำให้ จำใจจน | คำกล่าวหาก จากตน ที่กล่าวคำ |
ซ่อนสิ่งใด ไม่เปิดจริง ที่สิ่งซ่อน | ถลำคำ ให้เขาค่อน เพราะคำถลำ |
งำเงื่อนปิด ผิดเหมือนเปิด เชิดเงื่อนงำ | ที่เชิงลับ กลับจะนำ ในเชิงที่ |
บอกเล่าเหตุ เลศเลา เขาเล่าบอก | ชี้ช่องโพรง ให้กระรอก ใช้ช่องชี้ |
ดีสิ่งเดียว แต่ที่หนึ่ง เป็นสิ่งดี | เออออไป มิใช่ที่ จะออเออ |
|
เหิมใจเพลิน เหินจิตผลัก หักจักเผลอ |
ยามลาภมาก ยากโลภมา อย่าละเมอ | รังแต่จำ ร่ำตั้งเจ๋อ เร่อตามใจ |
ตัวไม่ยล ตนเมินอย่าง ต่างมากหยิ่ง | ทางนี้สุข ทุกข์นั้นสิ่ง ทิ้งนิสัย |
มีก่อนจน มนเกินเจียน เมี้ยนแก่ใจ | เยี่ยงท่าหมาง อย่างเทียบไหม ไยที่มี |
งอกเกินตอน งอนเกินตาม งามก่อนแต่ง | เคลิ้มสู้หน่าย คลายส่วนแหนง แคลงสิ่งหนี |
พวกแจ้งหยัน พันธุ์เจาะเยื้อน เพื่อนจวบยี | แท้ช่องหมาย ทายเช่นมี ทางชี้มา |
|
หน่ายแหน่งหนอ หนางนึก หน้าเหนื่อยหนา |
จำใจจน จริงเจียว จักเจรจา | ด้วยดื้อดา เดียวโดย ดัดใดดี |
สุดสิ่งสรรพ สอนสิ้น สักแสนเสศ | ทั่วทุกเทศ ทางท่า ท่วนทิศที่ |
มวดม้วยมาด มุ่งเมิน ไม่มองมี | ล้วนเลิกลี้ เลงลับ ละลานแล |
การเกียจกล เกินกิจ ก่อนกายกอบ | เห็นเหตุหอบ หากให้ เหินห่างแห |
ร้างเรียนไร้ แรมรู้ เริศรอแร | พ้นพากย์พ้อ เพียรแพ้ เพียงพวกพาล |
|
อย่าหมิ่นหมาย หมายมาด อวดอาจหาญ |
อย่าขู่ข่ม ข่มคำ ให้รำคาญ | ทำพะพาน พานพ้อง ให้หมองกัน |
สันดานคน คนร้าย นิสัยดุ | มุทะลุ ลุอำนาจ มาก่อนนั้น |
กลับความคิด คิดดับ ระงับครัน | ที่แผลคัน คันเก่า อย่าเกากวน |
เห็นเสือนอน นอนระวัง อย่าพลั้นท่า | มีไม้อย่า อย่าแหย่ เข้าแส่สวน |
หากว่าตื่น ตื่นตกใจ สิไ่ม่ควร | พึงใคร่ครวญ ครวญใคร่ ให้วิจารณ |
|
หาญใจ ให้จิต เหมือนคิดหาญ |
การตน กลตั้ง ระวังการ | ตรองนึก ตรึกนาน คะนึงตรอง |
เช่นใด ใช้ดู ให้รู้เช่น | หมองใจ ไม่เจน เจิ่นจิตหมอง |
ปองไร ไป่รอบ อย่าริปอง | ควรมั่น คั้นมอง ให้สมควร |
จับงู จู่ง่าย จะหมายจับ | หวนกลาง หางกลับ เกลือกหกหวน |
ซวนหลบ ซบเล่ห์ หากเซซวน | มัวที่ มีท่าล้วน มวนมึนมัว |
|
ดูฟูมฟาย มิได้หน่วง จะห่วงจะหัว |
ทั้งเก็บได้ ใชพลัน ไม่พันไม่พัว | อย่าเผลอตัว ตามท่าน ใช่การใช่กล |
เรามีน้อย ค่อยจำกัด ขยัดเขยี่ย | ไม่ควรเสีย ก็อย่าจ่าย กระส่ายกระสน |
ทำได้น้อย ใช้น้อย ระค่อยระคน | อย่าเดือดร้อน ดิ้นรน กระวนกระวาย |
เห็นช้างใหญ่ ถ่ายมูล อนูนอเนก | อย่าโหยกเหยก ถ่ายตาม ระส่ำระสาย |
พิศสกนธ์ ยลทำเนียบ ระเบียบระบาย | จงตริกาย ตรองกอบ ระบอบระบิล |
|
คดตะกุย คุ้ยประชด สุวานถวิล |
ถวิลหวัง ตั้งใจ จะให้กิน | กินเท่าไร่ ไหนจะสิ้น ที่หิวมา |
มาคิดดู มิใช่กิจ จะคิดกอบ | กอบการกิจ คิดให้ชอบ ทั้งหลังหน้า |
ถ้าเหน็ดเหนื่อย เมื่อยหนัก ชักเชือนพา | พาป่วยการ เสียเวลา ที่หุงทำ |
ทำสิ่งไร ควรให้คิด พินิจก่อน | ก่อนที่ทำ จำที่สอน อย่าเพลี่ยงพล้ำ |
พล้ำพลาดท่า พาขาดทุน มิควรทำ | ทำเสียทำ แล้วจะซ้ำ เสียกอบเติม |
|
สอดเสริมกิจ ให้ตลอด จึงสอดเสริม |
ต่อเติมตาม งามเงื่อนพอ ค่อยต่อเติม | ผิดทางเดิม โคยที่คิด เห็นผิดทาง |
ประโยชน์ให้ ให้เห็นที่ เป็นประโยชน์ | ที่หมางโทษ เหมือนที่ มีที่หมาง |
ระคางจิต คิดน่าจะ พาระคาง | มีไว้อย่าง อ้างเทียบ เปรียบไว้มี |
เห็นแล้วการ ที่เป็น เขาเห็นแล้ว | เก็บหนีปลา อย่าใก้ลแมว ให้เก็บหนี |
ไม่มียิ่ง ปิ้งประชด หมดไม่มี | เลื่อนลอยเปล่า เล่าใช่ที่ จะเลื่อนลอย |
|
ในทางฟุ้ง ทุ่งเฟื้อ ที่เทื้อฝอย |
ไม่แน่เรื่อง เนื่องเร้า สำเนารอย | เป็นข่าวพลอย คอยพร่ำ ด้วยคำเพลิน |
ไม่เข้ากิจ คิดการ รำคาญกอบ | ไม่รู้ขอบ รอบขาย เป็นรายเขิน |
คิดท่าได้ ถ่ายเดียว เฝ้าเที่ยวเดิน | อย่าเห็นเดิน เหินการ ทำหาญกาย |
ที่จักมุ่ง จุงมอง ที่จองมั่น | อย่าผลักหัน พลันห่าง พลั้งพลางหาย |
ในเรื่องคำ ร่ำข่าว ที่ร้าวระคาย | คำภิปราย ภายเปรียบ เพียบปรวนแปร |