ปุคคลวรรค - หมวดบุคคล

สาธุ โข ปณฺฑิโต นาม            ชื่อว่าบัณฑิตย่อมทำประโยชน์ให้สำเร็จได้แล

ปฌฺฑิโต สีลสมฺปนฺโน     ชลํ อคฺคีว ภาสติ
บัณฑิตผู้สมบูรณ์ด้วยศีล ย่อมรุ่งเรืองเหมือนไฟสว่าง

อนตฺถํ ปริวชฺเชติ     อตฺถํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต
บัณฑิตย่อมเว้นสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ ถึงเอาแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์

ทนฺโต เสฎฺโฐ     มนุสฺเสสุ         ในหมู่มนุษย์ ผู้ฝึกตนแล้วเป็นผู้ประเสริฐสุด

มหากรุณิโก นาโถ           ท่านผู้เป็นที่พึ่ง ประกอบด้วยกรุณายิ่งใหญ่

กุสโล จ ชหาติ ปาปกํ           คนฉลาดย่อมละบาป

นยํ นยติ เมธาวี           คนมีปัญญา ย่อมแนะนำทางที่ควรแนะนำ

สนฺโต น เต เย น วทนฺติ ธมฺมํ           ผู้ใดไม่ผูดเป็นธรรม ผู้นั้นไม่ใช่สัตบุรุษ

สนฺโต สตฺตหิเต รตา             สัตบุรุษยินดีในการเกื้อกูลสัตว์

สนฺโต สคฺคปรายนา           สัตบุรุษมีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า

สตญจ คนฺโธ ปฏิวาตเมติ            กลิ่นของสัตบุรุษย่อมหอนทวนลมได้

โย พาโล มญฺญติ พาลฺยํ     ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส
คนซึ่งรู้สึกตนว่าโง่ จะเป็นผู้ฉลาดเพราะเหตุนั้นได้บ้าง

อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ          อสัตบุรุษย่อมไปนรก

สุวิชาโน ภวํ โหติ          ผู้รู้ดีเป็นผู้เจริญ

ครุ โหติ สคารโว          ผู้เคารพย่อมมีผู้เคารพตอบ

วนฺทโก ปฎิวนฺทนํ         ผู้ไหว้ย่อมได้รับไหว้ตอบ

เนกาสี ลภเต สุขํ          ผู้กินคนเดียวไม่ได้ความสุข

นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต          คนไม่ถูกนินทาไม่มีในโลก

อติติกฺโข จ เวรวา          คนแข็งกระด้างก็มีเวร

น อุชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ          คนตรงไม่พูดคลาดความจริง

อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ          มารดาบิดาเป็นที่นับถือของบุตร

ปุพพาจริยาติ วุจฺจเร         มารดาบิดาท่านว่าเป็นบูรพาจารย์ (ของบุตร)

ภตฺตา ปญฺญาณมิตฺถิยา           สามีเป็นเครื่องปรากฏของสตรี

สุสฺสูสา เสฏฺฐา ภริยานํ          บรรดาภริยาทั้งหลาย ภริยาผู้เชื่อฟัง เป็นผู้ประเสริฐ

โย จ ปุตฺตา นมสฺสโว          บรรดาบุตรทั้งหลาย บุตรผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ

คุณวา จาตฺตโน คุณ          ผู้มีความดี จงรักษาความดีของตนไว้

อจฺจยํ เทสยนฺตีนํ     โย เจ น ปฎิคณฺหติ
โกปนฺตโร โทสครุ     ส เวรํ ปฎิมจฺจติ
เมื่อเขาขอโทษ ถ้าผู้ใดมีความขุ่นเคือง
โกรธจัด ไม่ยอมรับ ผู้นั้นชื่อว่า หมกเวรไว้

เอวํ กิจฺฉาภโต โปโส     ปิตุ อปริจารโก
ปิตริมิจฺฉาจริตฺวาน     นิรยํ โส อุปปชฺชติ
ผู้ที่มีมารดาบิดาเลี้ยงมาได้โดยยากอย่างนี้
ไม่บำรุงมารดาบิดา ประพฤติผิดในมารดาบิดา ย่อมเข้าถึงนรก

เตชวาปิ หิ นโร วิจกฺขโณ     สกฺกโต พหุชนสฺส ปูชิโต
นารีนํ วสงฺคโต     น ภาสติ     ราหุนา อุปหโตว จนฺทิมา
ถีงเป็นคนมีเดช มีปัญหาเฉียบแหลม อันคนเป็นอันมากสักการบูชา
อยู่ในอำนาจสตรีเสียแล้วย่อมไม่รุ่งเรือง เหมือนพระจันทร์ถูกพระราหูบังฉะนั้น

ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ     หิมวนฺโตว ปพฺพโต
อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ     รตฺติขิตฺตา ยถา สรา
สัตบุรุษทั้งหลายย่อมปรากฎได้ในที่ใกล เหมือนภูเขาหิมวันต์
อสัตบุรุษทั้งหลายถึงในที่นี้ก็ไม่ปรากฎ เหมือนลูกศรที่ยิงไปกลางคืน ฉะนั้น

ธีโร โภเค อธิคมฺม     สงฺคณฺหาติ จ ญาตเก
เตน โส กิตฺตึ ปปฺโปติ     เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ
ผู้มีปรีชาได้โภคะแล้ว ย่อมสงเคราะห์หมู่ญาติ
เพราะการสงเคราะห์นั้น เขาย่อมได้เกียรติ ละไปแล้วย่อมบันเทิงในสวรรค์

มธุวา มญฺญตี พาโล     ยาว ปาปํ น ปจฺจติ
ยทา จ ปจฺจตี ปาปํ     อถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ
ตราบเท่าที่บาปยังไม่ให้ผล คนเขลายังเข้าใจว่ามีรสหวาน
แต่บาปให้ผลเมื่อใด คนเขลาย่อมประสบทุกข์เมื่อนั้น

ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมํ     กุสเลน ปิถียติ
โสมํ โลกํ ปภาเสติ     อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา
ผู้ใดทำกรรมชั่วแล้ว ละเสียได้ด้วยกรรมดี
ผู้นั้นย่อมยังโลกให้สว่าง เหมือนพระจันทร์พ้นจากเมฆ

ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย     นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย     มิตฺตทุพฺโพ หิ ปาปโก
บุคคลนั่งหรือนอน (อาศัย) ที่ร่มเงาตันไม้ใด
ไม่ควรรานกิ่งต้นไม้นั้น เพราะผู้ประทุษร้ายมิตร เป็นคนเลวทราม

โย มาตรํ ปิตรํ วา     มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ
อิเธว นํ ปสํสนฺติ     เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ
ผู้ใดย่อมเลี้ยงมารดาบิดาโดยธรรม
บัณฑิตย่อมสรรเสริญผู้นั้นในโลกนี้ เขาละไปแล้ว ย่อมบันเทิงในสวรรค์