| หน้าแรก | ย้อนกลับ | พระวินัยปิฎก | พระสุตตันตปิฎก |

ปทานุกรมพระวินัยปิฎก มหาวิภังค ปฐมภาค

| ก | ข | ค | ฆ | ง | จ | ฉ | ช | ฌ | ญ | ด | ต | ถ | ท | ธ | น | บ | ป | ผ | พ | ภ | ม | ย | ร | ล | ว | ศ | ส | ห | อ |

ก.

กกุสันธะ  พระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในภัททกัปป์
กติกาสงฆ์  ข้อบังคับของสงฆ์
กโปตะ  ซอกเขาแห่งหนึ่ง ในเขตนครราชคฤห์
กรรมวาจา  คำประกาศหารือกิจการที่สงฆ์จะกระทำในท่ามกลางสงฆ์
กระหย่ง  ลักษณะนั่งคุกเข่า เอาปลายเท้าจดพื้น ส้นเท้าตั้งรับกัน
กลันทคาม  บ้านตำบลหนึ่ง ในเขตเมืองเวสาลี
กัจจายนะ โคตร วงศ์ หรือนามสกุลของตระกูลหนึ่ง
กัณณกุชชะ  ชื่อเมือง เมืองหนึ่ง ที่พระพุทธเจ้าเสด็จผ่านไปหลังจากออกจากเมืองเวรัญชา
กัมพล ผ้าทอด้วยขนสัตว์
กัมมการีภริยา  ภรรยาที่เป็นทั้งลูกจ้าง เป็นทั้งภรรยา
กัลยาณธรรม ธรรมอันดีงาม ความประพฤติที่ดี
กัสสปะ พระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัททกัปป์
กาย  ความรักใคร่ ความพอใจ
การกสงฆ์  สงฆ์ผู้พร้อมเพรียงกันทำการอันเป็นหน้าที่ของสงฆ์
กาลิงดะ พระเจ้าแผ่นดินแห่งกาลิงครัฐ
กาสายะ  ผ้าย้อมน้ำฝาด สีเหลืองหม่น
กาสี แคว้นหนึ่ง เป็นเมืองขึ้นของนครสาวัตถี
กาฬศิลา ชื่อตำบลหนึ่ง หินดำ อยู่ข้างภูเขาอิสิคิลิ เขตเมืองราชคฤห์
กิจจาธิกรณ์  เรื่องราวอันสงฆ์ต้องกระทำ
กิฏคีรี ชื่อชนบทแห่งหนึ่ง อยู่ระหว่างแคว้นกาสีกับนครสาวัตถ
กิเลศ  อารมณ์ที่เกิดขึ้นในใจแล้วทำให้ใจเศร้าหมอง
กุจฉิจักร หมวดว่าด้วยกลางไปหาปลาย
กุฎี  ที่อยู่ของพระ กระท่อม โรงเรือน
กุมภัณฑ์  เปรตจำพวกหนึ่ง
กุลทาสี หญิงรับใช้ของคนมีสกุล
กุลุปปะ  พระภิกษุผู้คุ้นเคยประจำสกุล
กูฏาคารศาลา  สังฆารามในเขตเมืองเวสาลี
โกนาคมนะ พระพุทธเจ้าพระองค์ที่สองในภัททกัป
โกสัมพี  ราชธานีแห่งแคว้นวังสะ
ข.
ขนุน สำมะลอ  ต้นไม้ชนิดหนึ่ง ใบคล้านสาเก ผลคล้ายขนุนแต่เล็กกว่า
ขัณฑจักร หมวดว่าด้วยตอนเวียนเป็นตอน ๆ
ขาทนียะ  ของเคี้ยว มีผลไม้เป็นต้น
ค.
คงคา  แม่น้ำสายหนึ่ง ในกลุ่มแม่น้ำที่ยิ่งใหญ่ทั้งห้า (เบญจมหานที) ในชมพูทวีป
คฤหัสถ์  ผู้ครองเรือน ผู้ดำรงตนในบ้านเรือน
คหบดี  ชายหัวหน้าครอบครัว พ่อเจ้าเรือน
คากรอง เครื่องนุ่งห่มของพวกเดียรถีย์ ทำด้วยใบหญ้า
คาถา สัตถุศาสตร์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง คำประพันธ์
คิชฌกูฎ ภูเขาลูกหนึ่ง มียอดคล้ายรูปแร้ง อยู่ในกลุ่มเบญจคีรี เขตนครราชคฤห์
คูถขาทิ  เปรตพวกหนึ่ง ที่อยู่ในคูถ
คูถนิมุคค  เปรตพวกหนึ่ง ที่อยู่ในคูถ
เคยยะ  สัตถุศาสตร์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง ของนวังคสัตถุศาสตร์
โคตตรักขิตาจักร  หมวดว่าด้วยสตรี ผู้มีโคตรปกครอง
โคตมะ  นามสกุลของตระกูลหนึ่ง
โคตร วงศ์สกุล นามสกุล ครอบครัว
โคมฏะ  ซอกเขาแห่งหนึ่ง เขตนครราชคฤห์
โคมัย  มูลโค
ฆ.
ฆราวาส  คนผู้อยู่ครองเรือน
โฆษิตาราม วัด สังฆาราม ตั้งอยู่ในเขตนครโกสัมพี
ง.
ง้วนดิน  รสหวานอันเป็นโอชะของดิน
จ.
จตุตถฌาน  รูปฌานที่สี่
จักรเปยยาล เครื่องหมาย "ฯลฯ" ที่ละข้อความเป็นพวก ๆ หมวด ๆ
จักรเภท การทำลายพวก ทำลายข้อห้ามในพุทธจักร
จัมปา  ชื่อเมือง ๆ หนึ่ง
จตุมหาราช  กามาพจรสวรรค์ชั้นที่ 1 ใน 6 ชั้น
จำวัด  นอนหลับ (ใช้สำหรับพระเณร)
จีวร ผ้าห่มของพระภิกษุ อุตราสงค์ก็เรียก
เจดีย์  สถานที่เคารพนับถือบูชา
โจทก์  ผู้กล่าวหา ผู้ฟ้อง
โจท กิริยาที่กล่าวหา ฟ้องร้อง
ฉ.
ฉัน กิริยากินอาหาร (ใช้สำหรับภิกษุ สามเณร)
ฉันนะ ภิกษุรูปหนึ่ง เป็นสหชาติของพระพุทธเจ้า
ฉัพพัคคีย์  กลุ่มภิกษุ พวกหนึ่ง มี 6 รูป
ช.
ชักสื่อ  การชักนำชายหญิงให้รู้จักกัน ให้เป็นสามีภรรยากัน
ชาดก สัตถศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
ชาติยาวัน  ป่าแห่งหนึ่งแขวงเมืองภัททิยะ
ชิงนาง การเล่นชนิดหนึ่ง ใช้เบี้ยทอดแล้วเดินแต้มเป็นตา ๆ
ชีวกัมพวัน สวนมะม่วงของหมอชีวกโกมารภัจ ซึ่งถวายเป็นวัดในพระพุทธศาสนา  ครั้งพุทธกาล
เชตวัน สวนของเจ้าเชต ซึ่งอนาถบิณฑิกคหบดี ซื้อถวายเป็นวัดในพระพุทธศาสนา ครั้งพุทธกาล
ฌ.
ฌาน  การเพ่งอารมณ์จนจิตแน่วแน่
ญ.
ญัตติ คำผะเดียงสงฆ์ เพื่อประกาศให้รู้ว่าจะทำอะไร
ญัตติจตุตถกรรม กรรมวาจาประกาศหารือ ครบสี่วาระ รวมทั้งญัตติ
ญัตติทุติยกรรมวาจา กรรมวาจามีคำประกาศหารือครบสองวาระทั้งญัตติ
ญาติรักชิตาจักร หมวดว่าด้วยสตรีผู้มีญาติปกครอง
ด.
ดอกไม้เทริด  ดอกไม้ที่ร้อยคลุมศีรษะ เป็นเครื่องประดับ
ด่านภาษี  ที่ตรวจของผ่านแดนที่ต้องเสียภาษี
ดาวดึงส์  กามาพจรสวรรค์ชั้นที่ 2 ใน 6 ชั้น
ดิรัจฉาน  สัตว์ที่มีร่างกายเจริญโดยทางขวาง มีปกติไปโดยการทอดกายขวางไป สัตว์อื่น ๆ นอกจากมนุษย์
ดิรัจฉานกถา ถ้อยคำที่พูดนอกเรื่อง ไร้สาระ
ดุษณีภาพ  ลักษณะของอาการที่นิ่งเงียบ
ดุสิต กามพจรสวรรค์ชั้นที่ 4 ใน 6 ชั้น
เดียรถีย์  นักบวชภายนอกพุทธศาสนา
ต.
ตถาคต  พระพุทธเจ้า พระผู้เสด็จไปด้วยอาการนั้น ๆ แน่นอน
ตบะ  ความเพียรเครื่องเผากิเลส
ตโปทา  แม่น้ำที่ไหลผ่านนรก 2 ขุม ไหลมาสู่เมืองราชคฤห์ เป็นธารน้ำร้อน
ตวงทราย  การเล่นชนิดหนึ่ง
ตะกรุม นกชนิดหนึ่งตัวสูงใหญ่ หัวล้าน คล้ายนกกระสา
ตั่ง ที่นั่ง  ม้ารองนั่ง คล้ายเก้าอี้ไม่มีพนัก
ตัณหา  ความปราถนา ความทะยานอยาก ความดิ้นรนทางกาม
ต่าง เครื่องสำหรับบรรทุกของชนิดหนึ่ง ใช้ตั้งบนหลังสัตว์
เตโชกสิณ กรรมฐานที่เพ่งดวงกสิณ อันกำหนดด้วยไฟเป็นอารมณ์
เตรสกัณฑ์ กัณฑ์ว่าด้วยอาบัติ สังฆาทิเสส 13 สิกขาบท
ไตรจีวร ผ้านุ่งห่ม 3 ผืน อันเป็นบริขารของภิกษุ คือ สังฆาฏิ อุตราสงค์ อันตรวาสก
ไตรมาส  กำหนด 3 เดือน ภายในพรรษา นับแต่ฤดูฝน
ไตรสรณาคมณ์  การถึง พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ทั้งสามนี้เป็นสรณะที่พึ่ง
ถ.
ถุลลัจจัย  อาบัติหมวดหนึ่ง ความชั่วหยาบ
ถุลลนันทา ภิกษุณีรูปหนึ่ง
เถระ พระภิกษุผู้ใหญ่ ตั้งแต่ 10 พรรษาขึ้นไป
ไถยจิต จิตคิดจะลักทรัพย์ผู้อื่น
ท.
ทัพพมัลลบุตร ชื่อพระภิกษุรูปหนึ่ง เป็นโอรสของเจ้ามัลละ
ทามริกะ  ชื่อเพชรฆาตคนหนึ่ง ผู้ประหารโจร
ทุกกฏ ชื่ออาบัติหมวดหนึ่ง การกระทำที่ไม่ดี
ทุพภาษิต ชื่ออาบัติหมวดหนึ่ง คำพูดที่ไม่ดี
ทุศีล การล่วงละเมิดศีล การทำผิดพระวินัย
เทวทัตต์ ภิกษุรูปหนึ่ง เป็นญาติพระพุทธเจ้า ผู้ประทุษร้ายพระพุทธเจ้า
เทวโลก ภพที่เป็นที่อยู่ของเทวดา
เทริด เครื่องประดับศีรษะชนิดหนึ่ง
ไทยธรรม ของถวายพระ ของที่ควรมอบให้เป็นธรรม
โทณะ มาตราตวงมาตราหนึ่ง ทะนาน
ธ.
ธนิยะ ภิกษุรูปหนึ่ง ผู้เป็นต้นบัญญัติทุติยปาราชิก
ธรรม คุณความดี ความถูกต้อง คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า
ธรรมรักขิต  ฉายาพระภิกษุรูปหนึ่ง
ธรรมีกถา กถาแสดงธรรม ถ้อยคำประกอบด้วยธรรม มีเหตุผล
ธุดงคคุณ คุณธรรมเป็นวัตรปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เพื่อกำจัดกิเลส
น.
นมัสการ กิริยาที่ทำการนอบน้อม กราบไหว้
นวกะ  ผู้ใหม่ ผู้อ่อนวัยโดยอายุพรรษา
นวกรรม การก่อสร้าง การซ่อมแซม
นเฬรุ ยักษ์ตนหนึ่ง
นันทิเภรี กลองชัย สำหรับตีประกาศความชนะศึก
นิกเขปปท บทตั้ง บทที่ยกมาวางเป็นหัวข้อบรรยาย
นิกาย ฝูง หมู่ พวก หมวด
นิคม หมู่บ้านหมู่ใหญ่ ตำบล
นิจฉวิตถี เปรตหญิง พวกหนึ่ง
นิจภัต อาหารที่ถวายพระสงฆ์ เป็นนิจ
นิมนต์ การเชื้อเชิญ (ใช้สำหรับสงฆ์)
นิมมานนรดี กามาพจร สวรรค์ชั้น 5 ใน 6 ชั้น 
นิมิต องค์กำเนิด อวัยวะเพศของหญิง ชาย
นิเวศน์ ที่อยู่อาศัย บ้าน จวน คุ้ม ทำเนียบ วัง
บ.
บทภาชนีย์ ข้อความที่จำแนกไว้
บรรพชิต  นักบวช
บริกรรม การนวดฟั้น 
บังสุกุล ผ้าคลุมฝุ่น ผ้าที่ทิ้งไว้ในกองขยะ หยากเยื่อ
บัณเฑาะก์ กะเทย คนถูกตอน ขันที
บันไดแก้ว ไม้ที่งอ ๆ ติดหลักเป็นขั้น ๆ ไว้สำหรับวางของ
บาตร ภาชนะสำหรับรับอาหารของภิกษุ เป็นบริขารจำเป็นอย่างหนึ่งในบริขารแปด
บิณฑบาต ก้อนข้าวที่ตกลงในบาตร กิริยารับอาหารของภิกษุ
บิณฑปาติก การถือเที่ยวบิณฑบาต เป็นวัตร องค์ของธุดงค์องค์หนึ่ง
บุญ คุณเครื่องชำระสันดานให้สะอาด ความสุข ความดี
บุพพัณณชาติ พืชที่จะต้องกินก่อน ได้แก่ข้าวทุกชนิด
ป.
ปฏิญญา การยืนยัน การให้คำมั่น
ปฏิญญาณ  การให้คำมั่นสัญญา การสารภาพ
ปฏิญญาตกรณะ การทำการปรับอาบัติ ตามคำรับสารภาพ ทำตามที่เขาปฏิญญาณ
ปฐมบัญญัติ ข้อบังคับที่ตั้งขึ้นเป็นครั้งแรก
ปฐมยาม ยามต้นเวลากลางคืน ตั้งแต่ย่ำค่ำถึง 22.00 น.
ปยาคะ เมืองท่าแห่งหนึ่งริมฝั่งแม่น้ำคงคา
ปรนิมมิตรสวดี กามาพจรสวรรค์ชั้นที่ 6 ใน 6 ชั้น
ประคตเอว แผ่นผ้าที่ใช้คาดเอวของพระสงฆ์ บริขารหนึ่งในแปด
ประทักษิณ การเวียนไปทางขวา แสดงความเคารพ
ปริวาส การอยู่แรมคืนชดใช้กรรมที่ล่วงอาบัติสังฆาทิเสส
ปวารณา การยอมให้ขอ ยอมให้ว่ากล่าว ยอมให้ตักเตือน
ปังสุกุลิก การถือครองผ้าบังสุกุลเป็นวัตร องค์ของธุดงค์องค์หนึ่ง
ปัจฉาภัตร เวลาหลังอาหารของพระสงฆ์
ปัจฉิมยาม ยามสุดท้ายของกลางคืน ตั้งแต่ 02.00 น. ถึงย่ำรุ่ง
ปัณฑกะ ชื่อพระภิกษุรูปหนึ่ง
ปัพพาชนียกรรม กรรมอันสงฆ์พึงทำแก่ภิกษุผู้มีโทษถึงขับไล่
ปัสสาวมรรค ทวารเบา
ปาฏิเทสนียะ หมวดอาบัติหมวดหนึ่ง ต้องแสดงคืน
ปาณาติบาต การฆ่าสัตว์ ทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วง
ปาติโมกข์ คัมภีร์พระวินัย บัญญัติ
ปาราชิก อาบัติหมวดหนึ่ง ภิกษุผู้ต้องแล้วถึงขาดจากความเป็นพระ
ปิฏฐิจักร หมวดว่าด้วยข้างหลังย้อนมาต้น
ปิลันทวัจฉะ ชื่อภิกษุรูปหนึ่ง
ปุนัพพสุกะ ชื่อภิกษุรูปหนึ่ง
ปุราณทุติยิกา ภรรยาเก่าของภิกษุเมื่อก่อนบวช
ปุริสโคตตจักร หมวดว่าด้วยญาติของบุรุษ
เปรต อมนุษย์พวกหนึ่งในอบายภูมิ
เปรียง น้ำมันที่เจียวจากนมส้ม และไขสัตว์หรือเนย
เปลือกไม้กรอง บริขารชนิดหนึ่งของพวกเดียรถีย์ ครองด้วยเปลือกไม้
ผ.
ผลไม้กรอง  บริขารชนิดหนึ่งของพวกเดียรถีย์
ผ้ากัมพล ผ้าทำด้วยขนสัตว์
ผ้ากาสายะ ผ้าย้อมด้วยน้ำฝาดมีสีเหลืองหม่น
ผ้านิสีทนะ ผ้าปูนั่ง เป็นบริขารอย่างหนึ่งของภิกษุ
ผ้าบังสุกุล ผ้าเปื้อนฝุ่นที่ภิกษุถือเอาด้วยหมายใจว่าไม่มีเจ้าของ 
ผึ่ง เครื่องมือสำหรับถากไม้ชนิดหนึ่ง
โผฏฐัพพะ สิ่งที่พึงถูกต้องด้วยกาย
พ.
พนาย นายเป็นคำปราศรัยของขุนนางผู้ใหญ่เรียกผู้ดีในบังคับ
พรรษา  ระยะ 3 เดือน ต้นฤดูฝน หน้าฝน ปี
พรหมจรรย์ ความประพฤติอันประเสริฐ ศาสนธรรมชั้นสูงสุด การบวชซึ่งละเว้นเมถุน
พรหมโลก ภพเป็นที่อยู่ของพรหม
พระธรรม คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า
พระบัญญัติ ข้อบังคับที่พระพุทธเจ้าตั้งขึ้น
พระผู้มีพระภาค  พระนามของพระพุทธเจ้า
พระวินัยธร ภิกษุผู้ทรงพระวินัย ผู้เชี่ยวชาญพระวินัย
พราหมณ์ คนวรรณหนึ่งในวรรณสี่ของชาวชมพูทวีป ผู้สืบเนื่องาจากพราหมณ์
พะอง
 		 ไม้ไผ่ลำเดียว ตัดแขนงออกเหลือไว้เป็นขั้น ๆ ใช้พาดต่างบันได หรือใช้ท่อนไม้อื่นทำขึ้นโดยติดไม้ยื่นออกเป็นขั้นสำหรับเท้าเหยียบ
พัทธจักร หมวดว่าด้วยข้อความที่เกี่ยวโยงกันไปตลอด
พาราณสี ราชธานีแคว้นกาสี
พิมพิสาร พระเจ้าแผ่นดินแห่งมคธรัฐ
พีชกะ บุตรของพระสุทินน์ ซึ่งเพราะร่วมกับภรรยาเก่าเมื่อเป็นพระภิกษุ
พีชกปิตา พระสุทินน์ ผู้เป็นต้นบัญญัติ ปฐมปาราชิก
พีชกมาตา ภรรยาเก่าของพระสุทินน์
พุทธจักร อำนาจฝ่ายพุทธศาสนา
พุทธประเพณี ขนบธรรมเนียมของพระพุทธเจ้า
พุทธรักขิต ฉายาภิกษุรูปหนึ่ง
พุทธาณัติ พระดำรัสสั่งบังคับของพระพุทธเจ้า
พูดเคาะ พูดแทะโลม พูดเกี้ยว พูดให้รู้ท่า
แพศย์ คนวรรณหนึ่งในวรรณสี่ของชาวชมพูทวีป พ่อค้า ชาวนา ชาวสวน
แพศยา หญิงผู้หาเงินในทางร่วมประเวณี
โพนทะนา การพูดกล่าวโทษต่อหน้าผู้อื่น
ภ.
ภัตตุทเทสก์  ภิกษุผู้แจกจ่ายอาหารของสงฆ์ 
ภัตกาล เวลาฉันอาหารของภิกษุ
ภัททิยะ  ชื่อเมือง ๆ หนึ่ง
ภิกขาจริยวัตร ธรรมเนียมประพฤติในการเที่ยวขอ
ภิกษุสงฆ์  หมู่พระภิกษุ จำนวนตั้งแต่ 4 รูป ขึ้นไป
ภุมมเทพ เทวดาพวกหนึ่ง สิงอยู่ชั้นภาคพื้นดิน
เภสัชบริขาร เครื่องแวดล้อมคือยารักษาโรค
โภคสมบัติ ความเพียบพร้อมบริบูรณ์ด้วยทรัพย์
โภชนะ  ของเครื่องบริโภค อาหารสำหรับกิน
โภชนียาหาร ของควรบริโภคเป็นอาหาร ของรับประทานมีข้าวเป็นต้น
ม.
มฤคทายวัน ป่าที่ให้อภัยแก่เนื้อ  สวนสัตว์จำพวกเนื้อ
มหากัสสป  พระมหาเถรรูปหนึ่ง
มหาโมคคัลลานะ  พระอัครสาวกเบื้องซ้ายของพระพุทธเจ้า
มหาวัน  ป่าใหญ่แห่งหนึ่งในแขวงเมืองเวสาลี
มหาวิภังค์  คัมภีร์พระวินัยปิฎก คัมภีร์แรกว่าด้วยการจำแนกใหญ่
มังคุลิตถี เปรตผู้หญิงจำพวกหนึ่ง
มังสเปสิ  เปรตพวกหนึ่ง
มัชฌิมยาม ยามกลางของกลางคืน ระหว่าง 22.00 - 02.00 น.
มาณพ  ชายหนุ่มในวรรณพราหมณ์
มาติกา หัวข้อ แม่บท
มาติกาวิภังค์ การจำแนกหัวข้อที่เป็น แม่บท
มาตุคาม  สตรี คนผู้มีเพศดุจมารดา
มานัต  การนับราตรีในการอยู่ปริวาส
มาร ผู้ล้างผลาญ เทพผู้ทำลายล้าง
มารโลก ภพเป็นที่อยู่ของมาร
มาสก  มาตราเงินสมัยพุทธกาล เท่ากับ 20 สตางค์ของไทย
มิคลัณฑิก ชื่อคนอาศัยวัด หรือที่เรียกว่าตาเถนคนหนึ่ง
มิลักขะ  มนุษยชาติดั้งเดิมที่อาศัยอยู่ในชมพูทวีป
มุขมรรค  ช่องปาก
มุ่งกระต่าย หญ้าชนิดหนึ่งจำพวกหญ้าปล้อง
เมถุนธรรม การปฏิบัติทางกามระหว่างคนคู่กัน
ไม้กลอน ไม้เครื่องบนชนิดหนึ่งของอาคารโบราณ ใช้รองรับระแนง
ไม้ค้อนสั้น เครื่องลงอาญาชนิดหนึ่ง
ไม้ชำระฟัน เครื่องชำระฟันทำเป็นแปรงด้วยไม้
ไม้สีฟัน กิ่งไม้ เช่น กิ่งข่อยเป็นต้น ทุบปลายเป็นฝอยเหมือนแปรงใช้สีฟัน
มฤคไม้หึ่ง การเล่นชนิดหนึ่ง ใช้ไม้สั้นวางบนไม้อันยาวตอนบนโยนไม้สั้นขึ้นไป แล้วตีด้วยไม้อันยาว ตอนล่าง
โมคคัลลานะ  ชื่อโคตรหนึ่ง นามสกุลตระกูลหนึ่ง
โมฆบุรุษ คนผู้เปล่าประโยชน์คือมรรคผล ภิกษุที่ถูกพระพุทธเจ้าติเตียน
โมหะ ความหลง ความโง่เขลา ความฉงน
ย.
ยัญ  การเซ่น การบูชา พิธีกรรมต่าง ๆ
ยาคู ข้าวต้มเหลวปรุงรส เป็นอาหารชนิดหนึ่ง
ยามา กามาวจรสวรรค์ชั้นที่ 3 ใน 6 ชั้น
ร.
ร้อยกรอง ร้อยและผูกให้ติดกัน
รากขวัญ  ส่วนหนึ่งของร่างกายที่เรียกว่า ไหปลาร้า
ราคะ ความกำหนัด ความยินดีในกาม
ราชคฤห์ ราชธานีแห่งแคว้นมคธ
โรงอุโบสถ สถานที่ทำสังฆกรรมของสงฆ์ภายในพัทธสีมาโบสถ์
ล.
ลหุกาบัติ อาบัติอย่างเบา ตั้งแต่ถุลลัจจัยลงมา
ลักษณะ ชื่อพระเถระรูปหนึ่ง
ลามก  ชั่ว เลว ทราม ต่ำ ต่ำช้า
ลิจฉวี เจ้าผู้ครองนครเวสาลี
โลกสวรรค์ ที่อยู่ของเทวดาชั้นกามาวจรภูมิ 6 ชั้น
ว.
วัคคุมุนา แม่น้ำสายหนึ่งในเขตนครเวสาลี
วัจจมรรค  ทวารหนัก
วัชชี ชนบทแห่งหนึ่ง ชื่อแคว้น ๆ หนึ่งในชมพูทวีป ครั้งพุทธกาล
วัฏฏะ อาการหมุนเวียนแห่งการเกิดการตาย
วัตร การปฏิบัติ ธรรมเนียม หน้าที่
วัสสการ พราหมณ์ผู้เป็นมหาอำมาตย์แห่งมคธรัฐ
วาสิฏฐะ ชื่อโคตร
วิญญาณ ความรู้แจ้ง ความรู้สึก ความคิดนึก ใจ
วินัย การฝึกหัดจรรยา ข้อบังคับ ขัอบัญญัติคือสิกขาบทของพระสงฆ์
วินัยปิฎก คัมภีร์พระพุทธศาสนา ว่าด้วยข้อบัญญัติสิกขาบทของพระสงฆ์
วิปิตวัตถุ เรื่องอันเป็นตัวอย่าง ที่พระพุทธเจ้าทรงวินิจฉัย
วิปัสสี พระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในกัปก่อนภัททกัป
วิวาท การกล่าวโต้แย้ง การโต้เถียง การทะเลาะ
วิวาหมงคล พิธีประกอบให้เกิดความสุขความเจริญในการแต่งงาน การแต่งงานชนิดที่ส่งฝ่ายชายไปอยู่กับฝ่ายหญิง
วิสาขา ชื่อมหาอุบาสิกาแห่งเมืองสาวัตถี
วิหาร วัด ที่อยู่ของสงฆ์
เวทัลละ สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
เวภาระ ชื่อภูเขาลูกหนึ่งในเขตนครราชคฤห์ในหมู่เบญจคีรี
เวยยากรณะ สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
เวรัญช ชื่อพราหมณ์ผู้ครองเมืองเวรัญชา
เวสสภู พระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในกัปก่อนภัททกัป
เวสาลี ราชธานีแห่งแคว้นวัชชี
เวฬุวัน ป่าไม้ไผ่ ซึ่งพระเจ้าพิมพิสารถวายให้ตั้งเป็นวัดหลวงวัดแรกในครั้งพุทธกาล
ไวพจน์ คำต่างที่ใช้แทนกันได้
ศ.
ศากยบุตร โอรสของพระศากยะ หมายเรียกสาวกพระพุทธเจ้า
ศีลขันธ์  กองศีล หมวดศีล
ศูทร์ คนวรรณหนึ่งในวรรณสี่ของคนในชมพูทวีป คนรับใช้ พ่อครัว
ส.
สงฆ์  หมู่ พวก ชุมนุม ภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปร่วมกัน
สปทานจาริก การเที่ยวบิณฑบาตรตามลำดับ ตรอกเป็นวัตร เป็นองค์แห่งธุดงค์องค์หนึ่ง
สมจร การร่วมสังวาสของสัตว์ดิรัจฉาน
สมณกุตตก์ คนถือเพศเป็นสรณะเอาเองโดยไม่บวช
สมณโคดม พระนามของพระพุทธเจ้าที่คนภายนอกเรียก
สมณธรรม คุณความดีของสมณะ
สมณะ ผู้สงบ ผู้ระงับบาป พระภิกษุ
สมนุภาส คำสวดประกาศตักเตือน
สมาทาน การตั้งใจถือเอาด้วยดี การชักชวน
สมุทททัตต์ ภิกษุรูปหนึ่ง เป็นสหายพระเทวทัต
สรณะ ที่ระลึกถึง ที่พึ่ง
สระโบกขรณี ที่ขังน้ำในพื้นดิน มีบัวเกิดขึ้นด้วย
สวรรค์ โลกที่มีอารมณ์ดี ที่อยู่ของเทวดาพวกกามาวจรเทพ
สะกา เครื่องเล่นการพะนันชนิดหนึ่ง ใช้ลูกเต๋าทอด แล้วเดินเบี้ยในตากระดานตามแต้มลูกเต๋า
สังกัสสะ ชื่อเมือง ๆ หนึ่ง ในแคว้นสุรเสนะ
สังฆกรรม กิจที่สงฆ์ตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไป ร่วมกันทำ
สังฆเภท การทำลายหมู่ การทำสงฆ์ให้แตกแยกกัน
สังฆาฏิ ผ้าคลุมกันหนาวของภิกษุ ใช้ทาบบนจีวร เป็นจีวรผืนหนึ่งในไตรจีวร
สังฆาทิเสส อาบัติพวกหนึ่งในพวกครุกาบัติ
สังวาส การอยู่ด้วยกัน โดยมีศีลเสมอกัน
สัตตบรรณคูหา ถ้ำในภูเขาเวภาระ เขตนครราชคฤห์
สัตบุรุษ คนประพฤติสงบ คนดี
สัทธรรม ธรรมของสัตบุรุษ ภาวะอันดีงาม
สัทธิวิหาริก ภิกษุผู้เป็นศิษย์อยู่ร่วมกับพระอุปัชฌาย์
สันโดษ ความยินดีเฉพาะของตนที่มีอยู่
สัมปินิกา ชื่อแม่น้ำสายหนึ่ง เขตนครราชคฤห์
สัมปชัญญะ ความรู้สึกตัว ความสำนึกตัวได้ว่าชั่วดี
สัมมาทิฐิ ความเห็นชอบ คือเห็นจริงในอริยสัจสี่
สัมมาสัมพุทธะ พระนามของพระพุทธเจ้า
สาคละ ชื่อเมือง ๆ หนึ่ง
สาฎก ผ้าที่เป็นผืนสำหรับใช้นุ่งห่ม
สายระเดียง หวายหรือเชือกที่ขึงไว้สำหรับตากจีวร
สารคุณ ความดีอันเป็นแก่นสาร
สารีบุตร พระอัครสาวกเบื้องขวาของพระพุทธเจ้า
สาวัตถี ราชธานีแห่งแคว้นโกศล 
สิกขมานา สามเณรีผู้สิกขาสมบัติ เพื่อปฏิบัติก่อนเป็นภิกษุณี
สิกขา ข้อปฏิบัติที่ควรศึกษาในพระพุทธศาสนา
สิกขาบท พระบัญญัติที่พระพุทธเจ้าทรงวางไว้
สิขี พระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในกัปก่อนภัททกัป
สีตวัน ชื่อป่าแห่งหนึ่ง ป่าเย็น
สีมา แดน ขอบเขต กำแพง จังหวัด
สึก การลาจากเพศสมณะ การลาสิกขา
สุกกะ น้ำสีขาว น้ำอสุจิ น้ำกาม
สุคต  ผู้ไปดี พระนามพระพุทธเจ้า
สุคติ ทางไปดี ทางดำเนินที่ดี สวรรค์
สุตตะ สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
สุทินน์  บุตรเศรษฐีผู้หนึ่งในกลันทคาม ภายหลังเมื่อบวชเป็นภิกษุแล้วเป็นต้นบัญญัติปฐมปาราชิก
สูตร สิ่งที่ร้อยกรองขึ้น หลักสำหรับจดจำ
เสขะ พระอริยะผู้ยังต้องศึกษา เพื่อบรรลุอรหัตผล
เสนาสนะ ที่นอน ที่นั่ง หมายเอากุฎีที่อยู่อาศัยของพระสงฆ์
เสพ  การร่วมรส การร่วมประเวณี การกิน การใช้สอย การคบหา
โสภิตะ พระอรหันต์รูปหนึ่ง
โสเรยยะ ชื่อเมือง ๆ หนึ่ง
ห.
หิมพานต์  เทือก ภูเขา แถบเหนือของชมพูทวีป
อ.
องค์กำเนิด  อวัยวะสืบพันธ์ของเพศชาย
อจิรวดี แม่น้ำสำคัญสายหนึ่งของชมพูทวีป เป็นหนึ่งในห้าของเบญจมหานที
อทินนาทาน การถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ การลักขะโมยทรัพย์
อธิกรณ์ เรื่องราว คดี การอ้างอิงเหตุ
อนาจาร การประพฤติ นอกรีต นอกแบบแผน
อนาถบิณฑิก คหบดีผู้หนึ่ง เป็นอริยสาวกคนแรกในนครสาวัตถี
อนาปัตวาร วาระแห่งการจำแนกเรื่องที่ไม่เป็นอาบัติ
อนิยต ชื่ออาบัติหมวดหนึ่งที่ยังไม่แน่ ให้ปรับตามฟ้องหรือตามคำรับ
อนุบัญญัติ ข้อบังคับที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติขึ้นภายหลัง
อนุวาทาธิกรณ์ เรื่องราวที่เกิดเพราะโจทติเตียนกัน
เอนกปริยาย หลายบรรยาย หลายกระบวน หลายวิธี
อปรัณณชาติ ของที่กินภายหลังมีถั่วมีงาเป็นต้น
อภิธรรม ธรรมอันยิ่ง ธรรมอันเทวดาและมนุษย์บูชา
อมมนุษย์ สัตว์ที่ไม่ปรากฎกายจำพวกหนึ่ง ไม่ใช่มนุษย์
อรรถ เนื้อความ ความหมาย
อรหัต ความเป็นพระอรหันต์ ชื่อมรรคผลชั้นสูงสุด
อรหันต์ พระอริยะผู้บรรลุ อรหัตผล
อริยกะ มนุษยชาติหนึ่งในชมพูทวีป
อลัชชี คนไม่อาย ภิกษุละเมิดพุทธบัญญัติ
อสัทธรรม สิ่งที่ไม่ใช่ธรรมสัตบุรุษ
อสุจิ ของไม่สะอาด น้ำกาม
อสุภกรรมฐาน กรรมฐานที่มีของไม่งามเป็นอารมณ์
อเสขะ พระอริยะชั้นสูงสุด  ผู้บรรลุอรหัตผลแล้ว ผู้ไม่ต้องศึกษาอีก
อคาพัวเจดีย์ สถานที่เคารพนับถือของชาว อาฬวี
อังคาส การถวายอาหารแก่พระสงฆ์ที่กำลังฉัน การเลี้ยงพระ
อันตรธาน เสื่อมสูญ สิ้นไป
อันตรวาสก ผ้านุ่งของพระภิกษุ สบงก็เรียก เป็นจีวรผืนหนึ่งในไตรจีวร
อันเตวาสิก ภิกษุผู้เป็นศิษย์ อยู่ในสำนักของครูอาจารย์
อันธวัน ชื่อป่าแห่งหนึ่ง แขวงนครพาราณสี
อัพโพหาริก ลักษณการที่ไม่มีข้อกล่าวอ้างว่าเป็นเช่นนั้น ไม่นับว่าผิดวินัยหรือกฎหมาย
อัพภูตธรรม สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
อัสสชิ ชื่อภิกษุรูปหนึ่ง เป็นหนึ่งใน ปัญจวัคคีย์
อาชีวก นักบวชพวกหนึ่ง ภานนอกพระพุทธศาสนา
อาตมา ข้าพเจ้า ฉัน ตัวตน (เป็นคำที่พระสงฆ์เรียกตนเอง)
อาทิกัมมิกะ ผู้ริทำเป็นต้นเหตุ ผู้เป็นตัวการทำผิดคนแรก
อานนท์ พุทธอนุชา และเป็นพุทธอุปัฎฐาก
อานาปานสติ กรรมฐานที่เจริญโดยวิธีตั้งสิติ กำหนดลมหายใจเข้าออกของตนเป็นอารมณ์
อาบัติ การล่วงละเมิดข้อห้าม ที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติโทษทางวินัย
อาบัติตาธิกรณ์ เรื่องราวที่เกิดขึ้น เพราะเหตุต้องอาบัติ
อาพาธ โรค ความป่วยไข้ (ใชสำหรับพระสงฆ์)
อารัญญิก การถืออยู่ป่าเป็นวัตร เป็นองค์ธุดงองค์หนึ่ง
อาราธนา การเชื้อเชิญ การอ้อนวอน (ปกติใช้สำหรับพระสงฆ์)
อาราม บริเวณที่พักอาศัยของภิกษุสงฆ์ วัด สวน ที่ที่มายินดี
อาวาส ที่อยู่ของภิกษุสงฆ์
อาวุโส คำปราศรัยของภิกษุผู้มีพรรษาแก่กว่า ใช้ทักทายผู้น้อยก่อนคำอื่น
อาสวะ น้ำดอง กิเลสที่ดองอยู่ในสันดาน
อาฬวี ชื่อเมื่อง ๆ หนึ่ง
อิติวุตกะ สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
อิทธิปาฎิหารย์ ความอัศจรรย์เกิดด้วยอำนาจฤทธิ์บันดาล
อินทรีย ความเป็นใหญ่ในหน้าที่ของนามรูป ความรู้สึก ร่างกาย
อิสิคิลิ ชื่อเขาลูกหนึ่งในเบญจคีรี เขตนครราชคฤห์
อุตรกุรุ ชื่อทวีปหนึ่งในทวีปทั้ง 4  ที่เชื่อกันในสมัยนั้น
อุตราสงค์ ผ้าห่มของภิกษุ จีวรก็เรียก เป็นจีวรผืนหนึ่งในไตรจีวร
อุทาน สัตถุศาสน์อย่างหนึ่งใน 9 อย่าง
อุทายี ชื่อภิกษุรูปหนึ่ง
อุเทศ หัวข้อที่ยกขึ้นแสดง คำบาลี
อุบาลี พระเถระรูปหนึ่ง เป็นผู้เลิศทางพระวินัย
อุบาสก ชายผู้ถึงไตรสรณาคมณ์ใกล้ชิดพระรัตนตรัย
อุบาสิกา หญิงผู้ถึงไตรสรณาคมณ์ใกล้ชิดพระรัตนตรัย
อุปจาร บริเวณรอบนอก สถานที่เป็นชาน สถานที่ใกล้เคียง
อุปบัติ การเข้าถึงชาติใหม่ ภพใหม่ การเกิด
อุปปลวัณณา ชื่อพระเถรีรูปหนึ่ง
อุปสมบท การบวชเป็นภิกษุ สังฆกรรมการบวชพระในพระพุทธศาสนา
อุปัชฌายะ ภิกษุผู้เป็นประธานสงฆ์ในอุปสมบทกรรม
อุปัฏฐาก ผู้บำรุง ผู้ดูแล
อุปัฏฐานศาลา ศาลาที่ประชุมเฝ้าพระพุทธเจ้า อันเป็นสถานที่กลาง
อุภโตพยัญชนก สัตว์และคนพวกหนึ่ง มีอวัยวะเพศสองเพศ
เอหิภิกษุ ภิกษุผู้ได้รับอุปสมบท จากพระพุทธเจ้าโดยรับสั่งว่า จงเป็นภิกษุมาเถิด
| หน้าแรก | ย้อนกลับ | พระวินัยปิฎก | พระสุตตันตปิฎก | บน |