จังหวัดชลบุรี

มรดกทางธรรมชาติ

พื้นที่ป่า

พื้นที่ป่าของจังหวัดชลบุรี เดิมเป็นป่าที่อุดมสมบูรณ์จึงเป็นแหล่งที่ผู้คนเข้ามาตั้งถิ่นฐาน ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์และยุคประวัติศาตร์ก่อนสมัยสุโขทัย ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อได้โปรดเกล้า ฯ ให้กลุ่มลาวอาสาปากน้ำมาตั้งบ้านเรือนที่พนัสนิคม พื้นที่บริเวณนั้นยังเป็นป่าเรียกว่า แดนป่าเมืองพระรถ ปัจจุบันเหลือพื้นที่ป่าอยู่เพียงประมาณ ๑,๕๓๙,๐๐๐ ไร่ เป็นป่าเบญจพรรณ และป่าชายเลน ชลบุรีมีพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติอยู่ ๙ แห่ง และเป็นเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่าอีก ๑ แห่ง รายละเอียดได้กล่าวไว้แล้วแต่ตอนต้น ในหัวข้อทรัพยากรธรรมชาติ
ป่าเขาเขียว - เขาชมพู่ จัดเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า มีพื้นที่ประมาณ ๙๐,๔๐๐ ไร่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองรี ตำบลหนองช้างคอก อำเภอเมือง ฯ ตำบลบางพระ ตำบลหนองขาม อำเภอศรีราชา และตำบลหนองซ้ำซาก ตำบลคลองกิ่ง อำเภอบ้านบึง

พื้นที่ส่วนหนึ่ง คือ สวนสัตว์เปิดเขาเขียว เป็นสถานที่มีบทบาทในการสร้างสมดุลทางธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม มีสัตว์ป่านานาพันธุ์เปิดทำการ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๑ ครอบคลุมพื้นที่กว่า ๕,๐๐๐ ไร่ มีสัตว์ป่ากว่า ๒๐๐ ชนิด มีจำนวนมากกว่า ๕,๐๐๐ ตัว มีบริเวณส่องสัตว์ประมาณ ๒๐๐ ไร่ มีสวนกวางซึ่งเป็นสวนกวางแห่งแรกของประเทศไทย สำหรับกรงนกใหญ่ และสวนนกน้ำ มีนกกว่า ๑๐๐ ชนิด จำนวนประมาณ ๔,๐๐๐ ตัว
นอกจากนี้แล้วยังมีเขตห้ามล่าสัตว์ป่าอยู่สองแห่ง คือ เขตห้ามล่าสัตว์ป่าอ่างเก็บน้ำบางพระ ตำบลบางพระ อำเภอศรีราชา มีพื้นที่ ๑๑,๖๐๐ ไร่ และเขตห้ามล่าสัตว์ป่าตำบลหนองจับเต่า อำเภอสัตหีบ มีพื้นที่ประมาณ ๒,๓๐๐ ไร่

          ป่าชายเลน พบมากบริเวณชายฝั่งทะเลในเขตอำเภอเมือง ฯ อำเภอบางละมุง อำเภอสัตหีบ พันธุ์ไม้ที่สำคัญได้แก่ แสม และโกงกาง เป็นป่าไม้ที่ไม่ผลัดใบ บางครั้งเรียก ป่าเลนน้ำเค็ม หรือป่าโกงกาง
           ป่าชายเลน เป็นที่หลบภัยและเป็นแหล่งแพร่พันธุ์ของสัตว์น้ำเค็ม และพันธุ์ไม้ชนิดต่าง ๆ ซึ่งใช้ทำเชื้อเพลิงได้ดี ปัจจุบันป่าชายเลนถูกเปลี่ยนไปใช้เป็นนากุ้ง และถูกบุกรุกไปมาก โดยเฉลี่ยประมาณปีละ ๔๐,๐๐๐ ไร่
          หาดทรายชายทะเล จังหวัดชลบุรีมีพื้นที่ติดกับอ่าวไทยเป็นระยะทางประมาณ ๑๖๐ กิโลเมตร ส่วนใหญ่จะมีหาดทราย หาดทรายเลน และหาดเลนบ้างเป็นระยะทางยาว ๆ หาดเลนมักพบมากแถบตัวเมืองชลบุรีตั้งแต่ปากแม่น้ำบางปะกง ไปจนถึงบ้านอ่างศิลาและเขาสามมุข
           ถัดลงไปทางใต้คือ หาดบางแสน เป็นหาดทรายปนเลนทำให้น้ำทะเลบริเวณหาดทรายมีสีออกดำ หาดบางแสนเป็นแหล่งท่องเที่ยวชายทะเลที่อยู่ใกล้กรุงเทพ ฯ มากที่สุด จึงมีผุ้นิยมมาท่องเที่ยวเป็นจำนวนมาก
           จากหาดบางแสนไป ชายทะเลจะมีลักษณะเป็นเวิงเว้าไปในแผ่นดินไปจนถึงศรีราชา จึงมีเทือกเขา ชายทะเลมีความสูงระหว่าง ๑๐๐ - ๒๐๐ เมตร เป็นแหลมยื่นออกไปในทะเลเทือกเขาบริเวณนี้คือ ตั้งแต่แหลมฉบังไปจนถึงแหลมฟาน บ้านศรีราชา แนวชายทะเลระหว่างเทือกเขาริมฝั่งทะเลนี้ มีหาดทรายขนาดเล็กเช่น อ่าวอุดม หาดผาแดง
           ชายฝั่งทะเลเวิ้งต่อมาคือ บริเวณหาดทรายของอำเภอบางละมุง ใต้อำเภอบางละมุงมีลักษณะเป็นแหลมยื่นออกไปในทะเล แต่ตรงกลางมีลักษณะเป็นเวิ้งตื้น ๆ คือ บริเวณหาดพัทยา ที่มีชื่อเสียงมากในปัจจุบัน ถัดจากหัวแหลมหาดพัทยาด้านใต้ แผ่นดินจะมีลักษณะเป็นที่ราบระยะทางไกลมาก เวลาน้ำลงสามารถเดินลงไปตามชายหาดได้เป็นระยะทางไกล เพราะระดับน้ำตื้น ต่อจากนั้นชายฝั่งจะเป็นเทือกเขาริมทะเล
          ต้นน้ำลำธารและแหล่งน้ำสำคัญ ต้นน้ำลำธารของจังหวัดชลบุรีมีแหล่งกำเนิดจากป่าเขาเขียวและเขาชมพู่ มีความสูงจากระดับน้ำทะลเฉลี่ย ๔๐๐ เมตร ยอดสูงสุดคือ ยอดโหม่ง สูง ๗๙๐ เมตร สภาพตอนบนเป็นป่าดิบแล้ง มีลำธารธรรมชาติขนาดเล็ก มีน้ำเฉพาะในฤดูฝน สภาพตอนล่างเป็นป่าเบญจพรรณและป่าไผ่ พื้นที่ป่าบางส่วนเป็นป่าดิบแล้งและป่าเบญจพรรณปนกัน ปัจจุบันสวนสัตว์เปิดเขาเขียวได้สร้างอ่างเก็บน้ำจำนวนสี่อ่าง มีความจุ ๘,๐๐๐, ๙,๐๐๐ ๑๑,๘๐๐ และ ๒๙,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร ตามลำดับ
               - แหล่งน้ำสำคัญ แหล่งน้ำทางตอนเหนือของจังหวัดชลบุรี ส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นคลองเล็ก ๆ แล้วไหลมารวมกันเป็นคลองใหญ่ เช่น คลองพานทอง เกิดจากแหล่งน้ำในอำเภอพนัสนิคมและอำเภอบ่อทอง แล้วไหลไปทางพื้นที่ตอนเหนือเช่น คลองเชิด คลองใหญ่ และคลองหลวง ไหลมาบรรจบกันเป็นคลองพาน จากนั้นไหลไปทางทิศตะวันตกไปบรรจบแม่น้ำบางปะกง
           ทางด้านทิศตะวันตกของจังหวัด มีทางน้ำสายสั้น ๆ เล็ก ๆ ไหลลงสู่อ่าวไทยหลายสาย ที่สำคัญได้แก่ คลองบางพระ คลองบางละมุง คลองบางสะเหร่ ห้วยซากนอก และห้วยใหญ่ เป็นต้น
           สำหรับตอนกลางและด้านทิศใต้ มีทางน้ำเป็ฯคลองต่าง ๆ เช่น คลองกร่ำ คลองระวิง คลองปลวกแดง และคลองดอกกราย ซึ่งไหลมารวมกันเป็นคลองใหญ่ ก่อนไหลไปทางทิศใต้แล้วลงสู่อ่าวไทยที่จังหวัดระยอง ในบริเวณที่เรียกว่า ปากน้ำประแสร์
           คลองเฉพาะถิ่นที่สำคัญได้แก่ คลองบางปลาสร้อย อำเภอเมือง ฯ คลองตาเพชร อำเภอบ่อทอง คลองท่าตะกูด อำเภอพานทอง และคลองหลวง ในอำเภอพนัสนิคม
               - อ่างเก็บน้ำ ชลบุรีมีอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ เพื่อการบริโภคในชุมชนและแหล่งอุตสาหกรรมอยู่หลายแห่ง ที่สำคัญคือ อ่างเก็บน้ำบางพระ อำเภอศรีราชา เก็บกักน้ำได้ ๑๑๐ ล้านลูกบาศก์เมตร อ่างเก็บน้ำหนองค้อ เก็บกักน้ำได้ ๒๑.๔๐ ล้านลูกบาศก์เมตร และอ่างเก็บน้ำมาบประชัน อำเภอบางละมุง เก็บกักน้ำได้ ๑๔ ล้านลูกบาศก์เมตร
           นอกจากนี้ยังมีอ่างเก็บน้ำบ้านบึง อ่างเก็บน้ำบริเวณวัดญาณุสังวราราม ห้วยสะพาน หนองกลางดง ห้วยซากนอก คลองบางไผ่ ภูติอนันต์ จุกเสม็ด และช่องแสมสาร เป็นต้น
เอกลักษณ์ทางธรรมชาติ

          ชายหาด ชายหาดของจังหวัดชลบุรี ที่เป็นชายหาดทรายสวยงามมีชื่อเสียง เป็นที่นิยมไปท่องเที่ยวกันเป็นจำนวนมาก มีอยู่หลายแห่งด้วยกัน ดังนี้
               - หาดบางแสน อยู่ห่างจากตัวเมืองชลบุรีประมาณ ๑๓ กิโลเมตร โดยแยกขวาจากถนนสุขุมวิท ตรงหลักกิโลเมตรที่ ๑๐๔ เข้าไปประมาณ ๓ กิโลเมตร มัถนนเลียบชายหาดยาวประมาณ ๒๕ กิโลเมตร ปัจจุบันได้รับการปรับปรุงและจัดระเบียบชายหาด เหมาะสำหรับนักท่องเที่ยวไปพักผ่อนและเล่นน้ำทะเล
               - หาดพัทยา เป็นหาดทรายที่มีชื่อเสียงทั้งในหมู่ชาวไทยและชาวต่างประเทศ เป็นชายหาดที่ทอดตัวเป็นแนวโดยตลอดระยะทางประมาณ ๔ กิโลเมตร บริเวณหาดมีต้นไม้ใหญ่น้อยให้ร่มเงาเป็นที่ร่มรื่น มีถนนเลียบชายหาด สามารถชมความงามของทิวทัศน์ได้ทั้งยามเช้าและยามเย็น
               - หาดจอมเทียน ต่อจากหาดพัทยาไปใต้ ตามเส้นทางถนนพระตำหนักประมาณ ๕ กิโลเมตร จะถึงหาดจอมเทียนซึ่งมีความเป็นธรรมชาติ หาดทรายขาวสะอาด สงบเงียบ ชายหาดยาวประมาณ ๖ กิโลเมตร บริเวณชายหาดมีต้นตาลขึ้นเป็นแถวแนวยาว เป็นที่นิยมของนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ มีกีฬาทางน้ำเช่น สกีน้ำ สกูดเตอร วินเซร์ฟ ให้เล่นได้อย่างสนุกสนาน
               - อ่างศิลา เป็นตำบลอยู่ระหว่างตำบลเสม็ด ตำบลบ้านปึกและตำบลแสนสุข ที่เรียกว่า อ่างศิลาเพราะมีแผ่นดินเป็นลูกเนิน มีศิลาใหญ่เป็นศิลาดาด แต่เดิมอ่างศิลาเป็นที่สำราญพระราชอิริยาบทของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวหลายรัชกาล นับเป็นสถานที่ตากอากาศแห่งแรกของประเทศไทย

           ภูเขาเขาสามมุข เป็นเนินเขาเตี้ย ๆ อยู่ระหว่างตำบลอ่างสิลาและหาดบางแสน อำเภอเมือง ฯ บริเวณเชิงผามีศาลชื่อว่า ศาลเจ้าแม่สามมุข เป็นที่เคารพนับถือของชาวประมงในท้องถิ่น และนักท่องเที่ยวที่ไปเยือนเขาสามมุข นอกจากนั้นบริเวณเขาสามมุขยังมีลิงป่าอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก เป็นที่ดึงดูดใจนักท่องเที่ยว
           สุนทรภู่ เมื่อครั้งเดินทางไปเมืองแกลงได้แต่งนิราศเมืองแกลงไว้ มีตอนหนึ่งของนิราศได้กล่าวถึงเขาสามมุขไว้ด้วย แต่ใช้คำว่า เขาสมมุก เขาสามมุขจึงเป็นสัญลักษณ์อย่างหนึ่งของจังหวัดชลบุรี
           เกาะ จังหวัดชลบุรีมีเกาะใหญ่น้อยอยู่เป็นจำนวนมาก เกาะที่สำคัญและเดิมเป็นเอกลักษณ์ทางธรรมชาติได้แก่

               - เกาะสีชัง เดิมอยู่ในเขตปกครองของจังหวัดสมุทรปราการ ต่อมาได้โอนมาขึ้นกับจังหวัดชลบุรี และได้ยกฐานะเป็นอำเภอ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๗
           เกาะสีชัง มีความสำคัญทางประวัติศาตร์ เนื่องจากเป็นสถานีเสด็จประพาส และประทับแรมของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้อยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นที่ตั้งของพระจุฑาธุชราชฐาน และมีท่าเรือสินค้าจากนานาประเทศ
               - หมู่เกาะล้าน อยู่ห่างจากชายหาดพัทยาประมาณ ๗.๕ กิโลเมตร ประกอบด้วยเกาะล้าน เกาะครก และเกาะสาก
                    เกาะล้าน มีชายหาดที่สวยงามคือ หาดตาแหงน เป็นสถานที่ที่ชาวต่างประเทศนิยมมาพักตากอากาศกันมาก เพราะมีชายหาด ที่ตั้งภัตตาคารและสนามกอลฟ์
                    เกาะสาก อยู่ทางทิศตะวันตกของแหลมพัทยา อยู่ห่างจากฝั่งประมาณ ๑๐ กิโลเมตร และอยู่ห่างจากเกาะล้านประมาณ ๖๐๐ เมตร เกาะสากเป็นเกาะขนาดเล็ก มีลักษณะโค้งเป็นรูปเกือกม้าหงาย มีพื้นที่ประมาณ ๐.๐๕ ตารางกิโลเมตร มีหาดทรายอยู่สองหาดคือ หาดทรายบริเวณด้านเหนือ และหาดทรายทางตอนใต้ของเกาะเป็นหาดเล็ก ๆ ยาวประมาณ ๘๐ เมตร มีแนวปะการังอยู่ด้านหน้า นักท่องเที่ยวสามารถดำน้ำชมปะการังได้
                    เกาะครก เป็นเกาะขนาดเล็ก มีพื้นที่ประมาณ ๐.๐๕ ตารางกิโลเมตร อยู่ห่างจากฝั่งประมาณ ๘ กิโลเมตร รอบเกาะเป็นโขดหิน มีหาดทรายอยู่เพียงแห่งเดียว อยู่ทางด้านทิสตะวันออกของเกาะคือ หาดเกาะเล็ก มีความยาวประมาณ ๑๐๐ เมตร บริเวณรอบเกาะเหมาะแก่การดำน้ำชมปะการัง
                - เกาะแสมสาร อยู่ในเขตอำเภอสัตหีบ เป็นเกาะขนาดเล็ก ภูมิทัศน์เป็นหน้าผาสลับชายหาดเป็นช่วงสั้น ๆ บริเวณรอบเกาะเป็นแหล่งดำน้ำชมกะการัง และตกปลา
                - หมู่เกาะไผ่ ประกอบก้วยเกาะมารวิชัย เกาะเหลือม เกาะบึงบาดาล ฯลฯ โดยมีเกาะไผ่เป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุด อยู่ห่างจากฝั่งพัทยาประมาณ ๒๓ กิโลเมตร อยู่ในความดูแลของกองทัพเรือ บนยอดเขาของเกาะไผ่มีกระโจมไฟตั้งอยู่ นักท่องเที่ยวนิยมไปพักผ่อน เล่นน้ำทะเลและดำน้ำชมปะการัง
               - เกาะลอย อยู่ในอำเภอศรีราชา เป็นสถานที่ท่องเที่ยวของจังหวัด ที่มีชื่อเสียงคู่กับศรีราชามานาน ได้มีการพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของอำเภอ มีสวนสุขภาพที่ร่มรื่นสวยงามที่หน้าเกาะ เหมาะสำหรับเป็นสถานที่พัผ่อนหย่อนใจ และออกกำลังของชาวศรีราชา และนักท่องเที่ยวทั่วไป
               - เกาะนก อยู่ในอำเภอศรีราชา อยู่ห่างจากแหลมฉบังประมาณ ๘ กิโลเมตร เป็นเกาะขนาดเล็ก ไม่มีชาวบ้านอาศัยอยู่ เป็นสถานที่เงียบสงบ เหมาะสำหรับการชมทิวทัศน์ทางทะเล
           แหลม จากการที่จังหวัดชลบุรี มีพื้นที่จดชายทะเลเป็นระยะทางยาวมากแห่งหนึ่ง ทำให้มีแหลมอยู่หลายแห่งด้วยกันที่สำคัญ คือ
               - แหลมฉบัง เดิมเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านชาวประมง ปัจจุบันอยู่ในเขตเวนคืนท่าเรือพาณิชย์แหลมฉบัง ท่าเรือแหลมฉบังเป็นท่าเรือน้ำลึกแห่งแรกของการท่าเรือแห่งประเทศไทย เปิดดำเนินการเป็นท่าเรือพาณิชย์ที่ทันสมัยที่สุดในภูมิภาค เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๔
               - แหลมแท่น อยู่ในเขตตำบลแสนสุข บริเวณแหลมมีก้อนหินใหญ่ที่ถูกกัดเซาะด้วยกระแสลมและน้ำ จนบริเวณบานกร่อนคอดเล็ก เป็นรสถานที่น่าสนใจแก่ผู้เที่ยวชมแห่งหนึ่ง
               - แหลมฟาน อยู่ในเขตตำบลศรีราชา เดิมเป็นหมู่บ้านชาวประมง ปัจจะบันเป็นที่จอดเรือประมงและจำหน่ายอาหารทะเลสด
           น้ำตก น้ำตกที่เป็นที่รู้จักกันดีคือ น้ำตกชันตาเถร หรือวน้ำตกเกษมสันต์ ตั้งอยู่ในบริเวณเขตรักษาพันธ์สัตวว์ป่าเขาเขียว - เขาชมพู่ มีสถานีศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่า
           น้ำตกชันตาเถร แบ่งเป็นสามชั้นคือ หุบตาเถร ชันตาเถรและสีหลั่น มีความสวยงามและมีน้ำมากในช่วงหลังฤดูฝนเล็กน้อย มีบรรยากาศร่มรื่น เต็มไปด้วยพันธุ์ไม้นานาพันธุ์
           นอกจากนี้ยังมีอ่างช้างน้ำ น้ำตกเขาชยมพู่ และน้ำตกเขาเจ้า อยู่ในเขตตำบลบ่อกวางทอง
           ถ้ำ ถ้ำที่เป็นที่รู้จักกันนดีคือ ถ้ำเขาชะอาง เขาชะนาง เป็นเขาหินปูน ตั้งอยู่โดดเดี่ยว ไม่มีสภาพเทือกภูเขาต่อเนื่องกัน ภูมิประเทศโดยรอบเป็นที่ราบ มีโขดหินหรือเขาขนาดเล็กกระจายอยู่ทั่วไป เขาชะอางอยู่ในเขตอำเภอบ่อทอง
           บริเวณที่พบหลักฐานที่เป็นร่องรอยของอารยธรรมก่อนประวัติศาสตร์คือภูเขาที่เรียกกันว่า เขาชะอางห้ายอด ด้านหน้าเป็นพื้นที่ราบ มีธารน้ำผ่าน เขาลูกนี้มีถ้ำต่าง ๆ ทั้งขนาดใหญ่และขนาดเล็กอยู่โดยรอบ เพิงผากว้างอยู่ลึกเข้าไป แบ่งออกเป็นสองส่วนคือ ส่วนล่างและส่วนบน เพิงผาอยู่สูงจากพื้นราบประมาณ ๑๐ เมตร จากบริเวณเพิงผายังมีคูหาที่เป็นหลืบหินและถ้ำแยกเข้าไปอีก

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |