หลักฐานทางโบราณคดีที่พบได้แก่ ระฆังหินจำนวนหลายใบ หินบดยา พระพิมพ์ดินเผา พระพิมพ์เนื้อสำริด แจกันดินเผา ขวานหินขัด เศษเครื่องปั้นดินเผา ตุ๊กตาดินเผา รูปกวางหมอบเหลียวหลัง และซากเจดีย์
                เมืองโบราณบ้านด้าย  อยู่ในตำบลทุ่งใหญ่ อำเภอเมือง ฯ ลักษณะตัวเมืองเป็นรูปวงรี มีแม่น้ำล้อม กว้างประมาณ ๒๐ เมตร ยาวประมาณ ๒ กิโลเมตร พื้นที่ภายในคูเมืองประมาณ ๘๐ ไร่ มีคูน้ำคันดินเป็นขอบเขตเมืองโดยรอบ มีสระน้ำโบราณพื้นที่ประมาณ ๑๐๐ ตารางวา อยู่ในสภาพใช้การได้
            ย่านประวัติศาสตร์  มีอยู่แห่งเดียวคือชุมชนชาวจีนบ้านสะแกกรัง
                ชุมชนชาวจีนบ้านสะแกกรัง  ชาวอุทัยธานีใช้บ้านสะแกกรังเป็นบ้านท่าสำหรับติดต่อทางน้ำกับเมืองอื่น ๆ เช่น เมืองนครสวรรค์ และเมืองชัยนาท บ้านสะแกกรังเป็นชุมชนสำคัญตั้งแต่สมัยอยุธยา จนถึงสมัยรัตนโกสินทร์
                ในรัชสมัยพระบาสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้มีการอพยพถ่ายเทประชาชนชาวแม่กลอง หนองหลวง (หมู่บ้านเก่าในเขตอำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก) ไปตั้งหลักแหล่งใหม่ที่บ้านแม่กลอง และบ้านอัมพวา เมืองสมุทรสงคราม
                สมัยต้นรัตนโกสินทร์ ชาวจีนได้พากันอพยพมาตั้งถิ่นฐานอยู่ทั่วไปในเขตเมืองชัยนาท เมืองนครสวรรค์ และบ้านสะแกกรัง ทำการเพาะปลูกและแลกเปลี่ยนสินค้า
                ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการปรับปรุงการดูแลชาวจีน โดยให้มีการแต่งตั้งนายอำเภอจีน และจางวาง อำเภอจีน ขึ้นมาดูแลชาวจีนที่อาศัยอยู่ตามเมืองต่าง ๆ แทนที่จะตั้งตำแหน่งนายอำเภอจีน ให้เป็นขุนนางอยู่ในพระนครอย่างสมัยอยุธยา
                หน้าที่นายอำเภอจีนและจางวางจีน ทางราชการแต่งตั้งขึ้น เพื่อช่วยเจ้าเมืองควบคุมดูแลชาวจีน เดิมชาวจีนที่บ้านสะแกกรัง ขึ้นอยู่กับนายอำเภอจีนเมืองชัยนาท
                บ้านสะแกกรัง ถูกตัดเป็นเขตเมืองอุทัยธานี เมื่อปี พ.ศ.๒๓๙๑ และถูกยกขึ้นเป็นตัวเมืองอุไทยธานีแทนเมืองอุไทยธานีเก่า และด้วยเหตุที่มีชาวจีนอพยพเข้ามาอยู่มาก จึงมีการแต่งตั้งปลัดจีนขึ้นมาอีกตำแหน่งหนึ่ง เพื่อเป็นกลไกควบคุมชาวจีนที่อยู่ตามหัวเมืองต่าง ๆ ที่มีนายอำเภอจีนหลายคน โดยให้มีปลัดจีนเพื่อเป็นหัวหน้าพวกนายอำเภอจีน โดยปลัดจีนจะอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของเจ้าเมือง ปลัดจีนมักได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ชั้นหลวง ศักดินา ๖๐๐ - ๘๐๐ ไร่ บางเมืองมีปลัดจีนชั้นพระ ศักดินา ๖๐๐ - ๑,๐๐๐ ไร่ ตำแหน่งปลัดจีนและนายอำเภอจีนนี้เรียกรวมกันว่า กรมการจีน
            แหล่งอุตสาหกรรม  มีอยู่แห่งหนึ่งคือ บ้านท่าซุง
                บ้านท่าซุง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ชาวจีนได้อพยพเข้ามาเป็นแรงงานโรงงานถลุงเหล็กที่บ้านท่าซุง และเมืองสรรคบุรี สังฆราชปาลเลกัวได้เล่าเรื่องชาวจีนที่บ้านท่าซุง มีความว่า บ้านท่าซุงเป็นเมืองคนจีนล้วน พวกจีนได้ตั้งโรงต้มกลั่นสุราขึ้นมาอีกแห่งหนึ่ง กับมีเตาหล่อราว ๑๒ เตา สำหรับหล่อเหล็กซึ่งมีอยู่เป็นอันมากในแถบนั้น เหล็กหล่อที่ได้จากเตาเหล่านี้ไม่เพียงแต่พอใช้ในราชอาณาจักรเท่านั้น ยังเหลือเป็นสินค้าออกสำคัญอีกด้วย
                ในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เหล็กเป็นสินค้าออกที่มีมูลค่าอยู่ในอันดับ ๙ ทำรายได้ให้ประเทศสยามประมาณ ๑๐,๐๐๐ บาทต่อปี ส่วนใหญ่ส่งไปจำหน่ายบริเวณหมู่เกาะมลายู กัมพูชา และญวน การผลิตอาศัยแรงงานชาวจีนเป็นหลัก ราคาสินค้าอยู่ในเกณฑ์ย่อมเยา ราคาเหล็กต่อหาบประมาณไม่เกิน ๔ รูปี โรงงานถลุงเหล็กของจีนทำงานกันทั้งกลางวันกลางคืน มีคนงานตั้งแต่ ๕๐๐ - ๖๐๐ คน

            รูปปั้น อนุสาวรีย์  ได้แก่ อนุสาวรีย์สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก ประดิษฐานอยู่ในพลับพลาจตุรมุขยอดเขาสะแกกรัง เป็นรูปเหมือนขนาดเท่าครึ่งของพระองค์จริง หล่อด้วยทองเหลือง ฉลองพระองค์ในชุดมหาเสนาบดีเต็มยศ พระหัตถ์ซ้ายถือพระแสงดาบข้างพระองค์ ด้านขวามีพระมาลาเส้าสูง ปีกกว้าง วางอยู่บนพาน ประทับนั่งบนพระแท่นสี่เหลี่ยม
            สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน) เสด็จเป็นประธานในพิธีประดิษฐาน และสมโภชพระบรมรูป เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๒
สิ่งสำคัญคู่บ้านคู่เมือง

            มณฑปบนยอดเขาสะแกกรัง  ชาวเมืองอุทัยธานีสมัยโบราณมีความเชื่อว่า เขาสะแกกรังมีลักษณะเหมือนมังกรนอนหมอบเฝ้าเมืองอุทัยธานีอยู่ เมื่อมังกรพิโรธจะพ่นไฟเผาบ้านเมือง การสร้างสิ่งศักดิ์สิทธิ์บนเขาตรงหัวมังกรนั้น เพื่อเป็นการสะกดมิให้มังกรลุกขึ้นมาพ่นไฟได้ จึงได้สร้างมณฑปขึ้นบนยอดเขาแห่งนั้น ประดิษฐานสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทางพระพุทธศาสนาที่ชาวอุทัยธานีเคารพบูชา

            ศาลหลักเมือง  ที่ตั้งตัวจังหวัดอุทัยธานีในปัจจุบันเดิมไม่มีหลักเมือง ต่อมาจึงได้มีการสร้างศาลหลักเมือง ขึ้นที่หน้าศาลากลางจังหวัด หลักเมืองเก่าแก่อยู่ที่อำเภอหนองฉาง

            พระพุทธมงคลศักดิ์สิทธิ์  มีประวัติว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้โปรดเกล้า ฯ ให้นำพระพุทธรูปขนาดย่อมและชำรุด ซึ่งรวมพระพุทธมงคลศักดิ์สิทธิ์ด้วยไปไว้ตามหัวเมืองต่าง ๆ พระพุทธมงคลศักดิ์สิทธิ์ได้ถูกอัญเชิญไปประดิษฐานไว้ที่วิหารวัดขวิด เป็นพระพุทธรูปเนื้อสำริด ปางมารวิชัย สมัยสุโขทัย หน้าตักกว้าง ๓ ศอก
            ต่อมาเมื่อย้ายวัดขวิดไปรวมกับวัดทุ่งแก้ว จึงได้อัญเชิญพระพุทธรูปองค์นี้ ไปประดิษฐานที่วัดสังกัสรัตนคีรี และได้บรรจุพระบรมสารีริกธาตุไว้เบื้องพระเศียร พร้อมกับถวายพระนามว่า พระพุทธมงคลศักดิ์สิทธิ์ มีการจัดงานสมโภชเป็นประจำทุกปี

            พระแสงราชศัสตรา  จังหวัดอุทัยธานีได้รับพระราชทานพระแสงราชศัสตรา เมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๔ ลักษณธพระแสงราชศัสตราเป็นดาบแบบไทย ด้ามทำด้วยทอง ยาว ๑๐๘ เซนติเมตร ด้ามยาว ๓๓ เซนติเมตร ฝักยาว ๗๕ เซนติเมตร ใบพระแสงยาว ๖๗ เซนติเมตร กว้าง ๔ เซนติเมตร ใบพระแสงด้านซ้ายจารึกว่า พระะแสงสำหรับเมืองอุไทยธานี

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |