เรื่องพระธนิยะกุมภการบุตร
                พระผู้มีพระภาค  ประทับอยู่  ณ  ภูเขาคิชฌกูฏ  เขตพระนครราชคฤห์  ครั้งนั้นภิกษุหลายรูป ทำกุฏีมุงบังด้วยหญ้า ณ เชิงภูเขาอิสิคิสิ  แล้วอยู่จำพรรษา  ท่านธนิยะ ภุมภการบุตรก็ทำกุฏีมุงบังด้วยหญ้า แล้วอยู่จำพรรษา ครั้นภิกษุเหล่านั้นจำพรรษาโดยล่วงไตรมาสแล้ว ได้รื้อกุฏี  เก็บหญ้าและตัวไม้ไว้  แล้วหลีกไปสู่จาริกในชนบท  ส่วนท่านธนิยะเข้าไปบ้านเพื่อบิณฑบาต  คนหาบหญ้า  คนหาฟืน  ได้รื้อกุฏีเสียแล้วขนหญ้าและตัวไม้ไป แม้ครั้งที่สองและครั้งที่สาม  ท่านได้มีความคิดว่าเหตุการณ์ได้เกิดถึง สามครั้งแล้ว  เรานี้เป็นผู้สำเร็จศิลปะในการช่างหม้อ เราพึงขยำโคลนทำกุฏีสำเร็จ
ด้วยดินล้วนเสียเอง  แล้วท่านจึงขยำโคลนทำกุฏีด้วยดินล้วนแล้วรวบรวมหญ้าไม้
และโคมัยมาเผากุฏีนั้นจนงดงามน่าชม  มีสีแดงเหมือนแมลงค่อมทอง  มีเสียงเหมือนกระดึง
              พระผู้มีพระภาคทอดพระเนตรเห็นกุฏีนั้น  จึงตรัสถามภิกษุทั้งหลาย   ครั้นภิกษุเหล่านั้นทูลให้
ทรงทราบแล้ว   พระองค์ทรงติเตียนว่า  การกระทำของโมฆบุรุษนั้น  ไม่เหมาะ  ไม่สม  ไม่ควร  ไม่ใช่
กิจของสมณะ  ใช้ไม่ได้  ไม่ควรทำ  ความเอ็นดู ความอนุเคราะห์  ความไม่เบียดเบียนหมู่สัตว์มิได้มีแก่
โมฆบุรุษนั้นเลย  พวกเธอจงไปทำลายกุฏีนั้น   พวกเพื่อนพรหมจารีชั้นหลัง  อย่าถึงความเบียดเบียน
หมู่สัตว์เลย  อันภิกษุไม่ควรทำกุฏีด้วยดินล้วน  ภิกษุใดทำ  ต้องอาบัติทุกกฏ   ภิกษุเหล่านั้นรับพุทธาณัติแล้ว
พากันไปที่กุฏีนั้นแล้วทำลายเสีย  พระธนิยะจึงถามว่า  พวกท่านทำลายกุฏีของผมเพื่ออะไร
                    ภิ. พระผู้มีพระภาครับสั่งให้ทำลาย
                    ธ. ทำลายเถิด  ถ้าพระผู้มีพระภาคผู้ธรรมสามีรับสั่งให้ทำลาย
              กาลต่อมา  พระธนิยะได้ดำริว่า เราพึงขอไม้เขามาทำกุฏีไม้  ครั้นแล้วท่านจึงไปหาพนักงานรักษาไม้
และขอไม้เขามาทำกุฏี
                    จ. ไม้ที่จะพึงถวายท่านนั้นไม่มี   มีแต่ไม้ของหลวงที่สงวนไว้สำหรับซ่อมแปลงพระนคร เก็บไว้ใช้ในคราวมีอันตราย  ถ้าพระเจ้าแผ่นดินสั่งให้พระราชทานไม้เหล่านั้น  ท่านจงให้คนขนไปเถิด
                    ธ. ไม้เหล่านั้น พระเจ้าแผ่นดินพระราชทานแล้วพนักงานรักษาไม้คิดว่า พระสมณเชื้อสายศากยบุตรเหล่านี้  เป็นผู้ประพฤติธรรม กล่าวคำสัตย์  มีศีล มีกัลยาณธรรม แม้พระเจ้าแผ่นดิน ก็ทรงเลื่อมใสในพระสมณเหล่านี้ยิ่งนัก  พระธนิยะย่อมไม่บังอาจกล่าว สิ่งที่พระเจ้าแผ่นดิน ยังไม่ได้พระราชทานว่า  พระราชทานแล้ว  จึงยอมพระธนิยะสั่งให้ตัดไม้เหล่านั้น เป็นท่อนน้อยใหญ่ บรรทุกเกวียนไป  แล้วนำไปทำกุฏีไม้
วัสสการพราหมณ์ตรวจราชการ
            วัสสการพราหมณ์  มหาอำมาตย์ในมคธรัฐไปตรวจราชการ ในกรุงราชคฤห์ ได้เข้าไปหาพนักงานป่าไม้  แล้วถามว่า ไม้หลวงที่สงวนไว้อยู่ที่ใด  พนักงานป่าไม้ตอบว่า ไม้เหล่านั้น พระเจ้าแผ่นดินได้พระราชทานแก่พระธนิยะไปแล้ว  วัสสการพราหมณ์ไม่พอใจ
จึงเข้าเฝ้าพระเจ้าพิมพิสาร  กราบทูลถามเรื่องการพระราชทานไม้หลวงนั้นแก่พระธนิยะ
                    พ. ใครพูดอย่างนั้น
                    ว. พนักงานป่าไม้พูด  พระพุทธเจ้าข้า
                    พ. ถ้าเช่นนั้นจงให้คนไปนำพนักงานป่าไม้มา
            วัสสการพราหมณ์จึงสั่งให้เจ้าหน้าที่ จองจำเจ้าพนักงานรักษาไม้มา
            พระธนิยะ  เห็นเจ้าพนักงานรักษาไม้  ถูกเจ้าหน้าที่จองจำนำ ไปจึงถามสาเหต  ุเมื่อทราบแล้ว  พระธนิยะจึงได้เข้าไปสู่  พระราชนิเวศน์ของพระเจ้าพิมพิสาร  พระเจ้าพิมพิสาร  เสด็จเข้าไปหาพระธนิยะ อภิวาท แล้วประทับนั่ง  ณ  ที่ควร  ตรัสถามว่า  ไม้หลวงที่สงวนไว้นั้น พระองค์ได้ถวายแก่พระธนิยะจริงหรือ
                    ธ. จริงอย่างนั้น
                    พ. โยมเป็นพระเจ้าแผ่นดิน  มีกิจมาก  แม้ถวายแล้วก็ระลึกไม่ได้ ขอได้โปรดให้ระลึกได้ด้วย
                    ธ. ครั้งพระองค์ครองราชย์ใหม่ ๆ ได้ทรงเปล่งวาจาว่า  หญ้าไม้และน้ำข้าพเจ้าถวายแก่สมณะและ
พราหมณ์ทั้งหลาย  ขอให้สมณะพราหมณ์ทั้งหลายโปรดใช้สอยเถิด
                    พ. โยมระลึกได้  สมณะพราหมณ์ทั้งหลายที่เป็นผู้มีความละอาย  มีความรังเกียจใคร่ต่อสิกขามีอยู่
คำกล่าวนั้นโยมหมายถึงหญ้าไม้และน้ำนั้น  อยู่ในป่าไม่มีใครหวงแหน พระคุณเจ้านั้นย่อมสำคัญเพื่อจะนำไม้
ที่เขาไม่ได้ให้ไปด้วยเลศนั้น  พระเจ้าแผ่นดินเช่นโยมจะพึงฆ่า  จองจำ  หรือเนรเทศซึ่งสมณะหรือ
พราหมณ์อย่างไรได้  นิมนต์กลับไปเถิด  พระคุณเจ้ารอดตัวเพราะบรรพชาเพศแล้ว  แต่อย่าทำอย่างนั้นอีก
        ประชาชนเพ่งโทษติเตียนโพนทะนา
            คนทั้งหลายเพ่งโทษว่า  พระสมณะเชื้อสายพระศากยบุตร เหล่านี้ไม่ละอาย  ทุศีล  พูดเท็จ  พระสมณะเหล่านี้ยังไม่ปฏิญาณว่า  เป็นผู้ประพฤติธรรม ประพฤติพรหมจรรย์  กล่าวคำสัตย์  มีศีล  มีกัลยาณธรรม  ติเตียนว่า  ความเป็นสมณะย่อมไม่มีแก่พระสมณะเหล่านี้
แม้พระเจ้าแผ่นดินยังหลอกลวงได้  ไฉนจักไม่หลอกลวงคนอื่นเล่า  ภิกษุทั้งหลายได้ยินคนเหล่านั้นเพ่งโทษ
ติเตียนบรรดาที่เป็นผู้มักน้อย  สันโดษ  มีความละอาย  มีความรังเกียจ  ใคร่ต่อสิกขาต่างก็เพ่งโทษ  ติเตียน
แล้วกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค
ประชุมสงฆ์ทรงบัญญัติสิกขาบท
            ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาครับสั่งให้ประชุมภิกษุสงฆ์ ในเพราะเหตุ เป็นเค้ามูลนั้น  ในเพราะเหตุแรกเกิดนั้น  แล้วทรงสอบถามพระธนิยะว่า  เธอได้ถือเอาไม้หลวง
ที่เขาไม่ได้ให้ไป  จริงหรือ  พระธนิยะทูลรับว่า  จริง  พระผู้มีพระภาคทรงติเตียนว่า โมฆบุรุษ
การกระทำของเธอนั่นไม่เหมาะ  ไม่สม  ไม่ควร  ไม่  มิใช่กิจของสมณะ ใช้ไม่ได้ ไม่ควรทำ การกระทำของเธอนั่น ไม่เป็นไปเพื่อความเลื่อมใส ฯลฯ
                สมัยนั้น  มีมหาอำมาตย์ผู้พิพากษาเก่าคนหนึ่ง บวชในหมู่ภิกษุ  พระองค์จึงตรัสถามว่า พระเจ้า
พิมพิสารจับโจรได้แล้ว  ประหารชีวิตบ้าง  จองจำบ้าง  เนรเทศบ้าง  เพราะทรัพย์ประมาณเท่าใด  ภิกษุ
รูปนั้นกราบทูลว่า เพราะทรัพย์บาทหนึ่งบ้าง  เพราะของควรค่าหนึ่งบาทบ้าง  เกินบาทหนึ่งบ้าง
พระพุทธเจ้าข้า ในสมัยนั้นทรัพย์  5  มาสก  ในกรุงราชคฤห์เป็นหนึ่งบาท   ครั้นพระผู้มีพระภาค
ทรงติเตียนพระธนิยะโดยอเนกปริยายแล้ว  จึงตรัสโทษแห่งการเป็นคนเลี้ยงยาก บำรุงยาก  มักมาก
ไม่สันโดษ ความคลุกคลี  ความเกียจคร้าน  ตรัสคุณแก่ความเป็นคนเลี้ยงง่าย  บำรุงง่าย  มักน้อย
ความสันโดษ ความขัดเกลา  ความจำกัด  อาการที่น่าเลื่อมใส การไม่เหมาะสม  การปรารภความเพียร  โดยเอนกปริยาย  แล้วทรงกระทำธรรมมีกถา ที่สมควรแก่เรื่องนั้น  ที่เหมาะสมแก่เรื่องนั้น  เราจักบัญญัติสิกขาบทแก่ภิกษุ ทั้งหลาย อาศัยอำนาจประโยชน์  10  ประการ  คือ ความรับว่าดีแห่งสงฆ์  1    เพื่อความสำราญแห่งสงฆ์  1  ฯลฯ  พวกเธอพึงยกสิกขาบทนี้ขึ้นแสดงดังนี้