จังหวัดนนทบุรี

มรดกทางวัฒนธรรม

            เมืองนนทบุรี มีทำเลที่ตั้งอยู่สองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา เป็นเส้นทางคมนาคมที่สำคัญในสมัยโบราณ ของบรรดาหัวเมืองต่าง ๆ ทางตอนเหนือจะออกสู่ทะเล และบรรดาหัวเมืองทางชายฝั่งทะเล และที่มาจากต่างประเทศ จะผ่านขึ้นไปยังกรุงศรีอยุธยา และเมื่องต่าง ๆ ที่อยู่เหนือขึ้นไป
            สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) ก่อนที่จะไปตั้งกรุงศรีอยุธยา ก็ได้นำไพร่พลมาพำนักอยู่ในพื้นที่เมืองนนทบุรี ที่บริเวณบางใหญ่และบางกรวย
            เมื่อเกิดสงครามกับพม่าชาวกรุงศรีอยุธยามักจะหนีภัยสงครามมาอาศัยอยู่ในพื้นที่เมืองนนทบุรี และเมื่อเตรียมกำลังไปทำสงคราม ก็ใช้เป็นพื้นที่ประชุมกำลังพล
ย่านบางใหญ่ - บางกรวย

            เป็นเส้นทางคมนาคมทางน้ำที่สำคัญในการติดต่อค้าขายกับหัวเมืองชายทะเล และต่างประเทศ แบ่งออกได้เป็นสองชุมทางคือ
            ชุมทางปากคลองบางใหญ่ เชื่อมกับแม่น้ำเจ้าพระยาสายเดิม สามารถออกทะเลทางแม่น้ำท่าจีน และติดต่อกับหัวเมืองตะวันตกได้ เช่น นครปฐม สมุทรสาคร ราชบุรี สุพรรณบุรี และกาญจนบุรี จึงใช้เป็นที่ตั้งด่านขนอนเก็บภาษีสินค้า
            ชุมทางคลองลัดวัดชลอ-คลองบางกอกน้อย แยกจากคลองบางกรวยไปเชื่อมกับแม่น้ำอ้อมบางกอก (คลองบางกอกน้อย)
บ้านตลาดขวัญ บ้านตลาดแก้ว
            อยู่ทางด้านฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา เป็นย่านชุมชนเดิมตั้งแต่ปี ๒๐๙๓ ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าจักรพรรดิ์ บ้านตลาดขวัญในปัจจุบันคือ ตำบลบางกระสอ อำเภอเมือง บ้านตลาดแก้วปัจจุบัน คือตำบลสวนใหญ่ อำเภอเมือง ฯ
ย่านเกาะเกร็ด

เกาะเกร็ดเดิมเรียกว่าบ้านแหลม เป็นแผ่นดินผืนเดียวกับฝั่งอำเภอปากเกร็ด เป็นที่ตั้งด่านตรวจเรือที่จะเดินทางไปกรุงศรีอยุธยา จะมีเรือรอรับการตรวจเป็นจำนวนมากจอดเรียงรายยาวไปถึงบ้านบางตลาด ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๒๖๕ ในรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระ ได้ขุดคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยา จากบริเวณปากด่านถึงวัดปากอ่าว ปัจจุบันคือวัดปรมัยยิกาวาสวรวิหาร เรียกว่าคลองลัดเกาะเกร็ดน้อย คลองนี้ในเวลาต่อมาได้กลายเป็นแม่น้ำลัดเกร็ด พื้นที่ที่ถูกแม่น้ำล้อมรอบจึงกลายเป็นเกาะเกร็ดไป
เกาะเกร็ดนี้มีชื่อทางราชการในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่าเกาะศาลากุน ผู้อยู่อาศัยเป็นชาวไทยรามัญ (มอญ)ร้อยละ ๔๓ ชาวไทยพื้นถิ่นร้อยละ ๔๒ และชาวไทยมุสลิมร้อยละ ๑๕ เกาะเกร็ดปัจจุบันมีฐานะเป็นตำบล
ศาลหลักเมืองเดิม

ตั้งอยู่ที่ปากคลองอ้อม ตำบลบางศรีเมือง อำเภอเมือง ฯ ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา ใกล้กับวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร สร้างเมื่อปี พ.ศ. ๒๒๐๘ ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช
ศาลหลักเมืองใหม่ ตั้งอยู่หน้าศูนย์ราชการ ตำบลบางกระสอ อำเภอเมือง สร้างเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๒
เรือนไทย

            เรือนไทยได้พัฒนาขึ้นมาจากบ้านเรือนของสังคมเกษตรกรรมเดิม ซึ่งอาศัยอยู่ในที่ราบลุ่มน้ำท่วมถึงในฤดูน้ำหลาก บ้านเรือนทั่วไปมักปลูกอยู่ตามลุ่มแม่น้ำที่อุดมสมบูรณ์ เรือนไทยจึงนิยมปลูกยกพื้นบนเสาสูง
            การตั้งถิ่นเสาเรือนของเรือนไทย มิได้ยกเสาตั้งตรงเป็นแนวดิ่งจากพื้นดิน แต่จะตั้งเสาโดยวิธีเอนเสาเข้าหาข้างในของเรือน เพื่อใช้ประโยชน์จากแนวเอนของเสาต้านทานกระแสลมแรง และกระแสน้ำ ไม่ให้เรือนเซและพังได้ง่าย ประโยชน์จากการยกเสายังใช้ประโยชน์จากใต้ถุนเรือน ในการประกอบกิจกรรมต่าง ๆ เก็บสิ่งของเครื่องมือเครื่องใช้ในการทำเกษตรกรรม นอกจากนั้น การยกเสาเรือนสูงยังเป็นการป้องกันการบุกรุกของผู้ไม่ประสงค์ดีในยามค่ำคืน และในยามที่เจ้าของบ้านไม่อยู่ได้อย่างดีอีกด้วย ดังเช่นคำประพันธ์ที่กล่าวไว้ในเรื่องสังข์ทองตอนเลือกคู่และหาเนื้อหาปลา    ถึงกระท่อมปลายนาที่ท้าวสามลให้ปลูกไว้ที่ปลายนา สำหรับให้เจ้าเงาะและนางรจนาอยู่ เมื่อเจ้าเงาะและนางรจนาออกจากกระท่อม เพื่อเดินทางเข้าเมืองก็จะจัดการ "ปิดประตูเข็นบันไดแล้วไคลคลา" การที่ต้องใช้บันไดก็เพราะเสาเรือนสูง
            เรือนไทยมีระบบการระบายอากาศได้ดีมาก เพราะอากาศในช่องหลังคา ซึ่งจะมีความร้อนมากกว่าส่วนอื่นของเรือนจะลอยขึ้นสูง และจะระบายออกทางช่องห่างของวัสดุมุงหลังคา และช่องลม อากาศที่เย็นกว่าก็จะเข้ามาแทนที่ ทำให้อากาศมีการถ่ายเท และจะไม่ร้อนอบอ้าวภายในบ้านอย่างที่เป็นอยู่ในบ้านแบบชาวตะวันตก
            เรือนไทยตามภาคต่าง ๆ มีรูปทรง และรายละเอียดอื่น ๆ แตกต่างกันออกไปตามสภาพทางภูมิศาสตร์ ในจังหวัดนนทบุรี จะมีเรือนไทยภาคกลางตั้งอยู่ตามริมฝั่งคลองบางกอกน้อย และคลองอ้อมอยู่เป็นจำนวนมาก ส่วนใหญ่เป็นเรือนฝากระดานแบบฝาปะกน คือนำไม้กระดานมาเพลาะเข้าด้วยกันโดยไม่ใช้ตะปู ส่วนหลังคาจะมีทรงแหลมสูง มุงด้วยกระเบื้องดินเผา
เรือนมอญ
            เป็นคติของมอญในการปลูกเรือน เรือนมอญตามริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา จะปลูกขวางแม่น้ำหันหน้าบ้านไปทางทิศเหนือ มีบันไดลงทางทิศเหนือ ส่วนมากมอญจะนอนหันศีรษะไปทางทิศใต้ การปลูกเรือนของชาวมอญ จะสงวนพื้นที่ไว้ให้ลูกหลาน คือจะปลูกเรือนสุดเขตพื้นที่ไปทางทิศเหนือ และสุดเขตทางทิศใต้ เว้นพื้นที่ตอนกลางไว้ให้ลูกหลาน เป็นการป้องกันผู้อื่นไม่ให้รุกล้ำพื้นที่
            การปลูกเรือนของมอญที่มีลักษณะขวางแม่น้ำดังกล่าว ฝ่ายไทยเห็นว่าเป็นเรื่องแปลกและน่าขบขัน จนมีสำนวนพูดว่ามอญขวาง ดังเช่นคำประพันธ์ที่กล่าวไว้ในนิราศพระประธมว่า
            ถึงบางขวางลางก่อนว่ามอญขวาง เดี๋ยวนี้นางไทยลาวสาวสลอน
            ทำยกย่างขวางแขนแสนแง่งอน ถึงนางมอญก็ไม่ขวางเหมือนนางไทย
            ดังนั้นเรือนมอญซึ่งปลูกอยู่ริมฝั่งแม่น้ำ แทนที่จะหันหน้าเข้าหาแม่น้ำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งแม่น้ำเจ้าพระยาซึ่งไหลจากทิศเหนือลงทิศใต้ ซึ่งก็จะทำให้เรือนหันหน้าไปทางทิศตะวันออก หรือทิศตะวันตก แล้วแต่ว่าเรือนนั้นปลูกอยู่ฝั่งใดของแม่น้ำ แต่เรือนมอญหันหน้าไปทางทิศเหนือ เมื่อมองจากการสัญจรทางเรือ ไม่ว่าจะเป็นขาขึ้นหรือขาล่อง จะเห็นเรือนมอญตั้งอยู่ในลักษณะหันข้างให้แม่น้ำหรือเรียกว่าขวางแม่น้ำ
ประชากร ภาษาและวรรณกรรม
            ชาวไทยเชื้อสายมอญหรือไทยรามัญ เป็นประชากรที่มีมากเป็นอันดับสามของจังหวัดนนทบุรี แต่เป็นที่รู้จักกันแพร่หลายมากที่สุด ชาวไทยรามัญอพยพเข้ามาในดินแดนไทยหลายครั้ง ตั้งแต่สมัยอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น เป็นชาวมอญจากเมืองเมาะตะมะ ซึ่งตั้งอยู่ใกล้เขตแดนไทย นอกจากนั้นก็เป็นชาวมอญจากหัวเมืองมอญต่าง ๆ เส้นทางชาวมอญอพยพเข้ามามีอยู่สามเส้นทางด้วยกัน ได้แก่ เส้นทางที่เข้ามาทางเมืองตาก ทางด่านแม่ละเมา เส้นทางที่เข้ามาทางเมืองกาญจนบุรี ทางด่านเจดีย์สามองค์ และเส้นทางที่เข้ามาทางเมืองอุทัยธานี ส่วนใหญ่จะตั้งบ้านเรือนอยู่ริมฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา ตั้งแต่บ้านตะนาวศรี จนถึงบ้านเกาะเกร็ด ชาวไทยรามัญนับถือพุทธศาสนา และประพฤติปฏิบัติอย่างเคร่งครัด มีความขยันอดทน ยึดมั่นในขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิมของตน มีฝีมือในทางช่างศิลปหัตถกรรมโดยเฉพาะเครื่องปั้นดินเผา
            ภาษาไทยรามัญ มีทั้งภาษาพูดและภาษาเขียน ภาษาพูดจะใช้ในหมู่พวกไทยรามัญด้วยกันเอง ส่วนภาษาเขียนจะมีปรากฏอยู่ในพระไตรปิฎกภาษามอญ ที่วัดปรมัยยิกาวาสวรวิหาร ตำบลเกาะเกร็ด อำเภอปากเกร็ด
           ชาวไทยตะนาวศรี   เป็นชาวไทยเชื้อสายมอญอีกกลุ่มหนึ่ง ที่อพยพเข้ามาในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย และสมัยกรุงธนบุรี โดยเข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านตะนาวศรี ระหว่างวัดเขมาภิรตารามกับวัดนครอินทร์ ในพื้นที่อำเภอเมือง ฯ มีฝีมือในทางช่างศิลปหัตถกรรม โดยเฉพาะการปั้นหม้อคนนท์ ที่มีลายวิจิตรงดงาม
            สำหรับภาษาก็คงเป็นภาษารามัญ ทั้งภาษาพูดและภาษาเขียน เช่นเดียวกับไทยรามัญดังกล่าวมาแล้ว
            ชาวไทยมุสลิม เป็นประชากรที่มีจำนวนมากเป็นอันดับสี่ของประชากรในจังหวัดนนทบุรี ชาวไทยมุสลิมอพยพเข้ามาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้า ฯ ให้ชาวไทยมุสลิมจากเมืองปัตตานี และเมืองไทรบุรีมาตั้งบ้านเรือนอยู่ในท้องที่ อำเภอปากเกร็ด
            ชาวไทยมุสลิมใช้ภาษาอาหรับในการติดต่อสื่อสาร และการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา
วรรณกรรม และตำนาน
            ตำนานเรื่องไกรทอง ไกรทองผู้ปราบจรเข้ชาละวันแห่งเมืองพิจิตรนั้น มีเรื่องเล่าสืบกันมาว่า บ้านอยู่ริมคลองในพื้นที่อำเภอบางกรวย เมื่อสามารถปราบจรเข้ชาละวันได้แล้ว ก็มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและนิยมนับถือกันอย่างกว้างขวาง จึงได้มีการนำชื่อมาตั้งเป็นชื่อสถานที่ต่าง ๆ เช่น คลองบางไกร วัดบางไกรใน วัดบางไกรนอก ที่บริเวณหน้าวัดบางไกรใน มีศาลของไกรทองอยู่ด้วย
            ตำนานเจ้าพ่อเกษแก้วไชยฤทธิ์ อีกชื่อหนึ่งคือเจ้าพ่อหนุ่ม ตามตำนานกล่าวว่า เจ้าพ่อเป็นคนโสด ชาวไทยเชื้อสายมอญนับถือว่าเป็นเจ้าพ่อชั้นผู้ใหญ่ เดิมมีศาลอยู่ที่เมือง เมาะตะมะ เมื่อชาวไทยเชื้อสายมอญอพยพมาอยู่ในประเทศไทย ก็ได้สร้างศาลให้ท่านที่ตำบลเกาะเกร็ด เจ้าพ่อองค์นี้เป็นที่พึ่งทางใจของชาวไทยเชื้อสายมอญ หลังเทศกาลสงกรานต์จะมีการรำถวายเจ้าพ่อเป็นประจำ
            ตำนานเกี่ยวกับหงส์ ชาวมอญมีความผูกพันกับหงส์มาก ถือว่าหงส์เป็นสัญลักษณ์ของคนมอญ จากตำนานการตั้งกรุงหงสาวดี ในพงศาวดารพม่ากล่าวว่า พื้นที่บริเวณที่ตั้งเมืองหงสาวดีนั้น เดิมเป็นทะเล เมื่อน้ำลดจะมองเห็นภูเขาสูง เมื่อมองแต่ไกลดูคล้ายเจดีย์ เมื่อน้ำขึ้นก็ยังเห็นภูเขาโผล่พ้นน้ำอยู่ ในครั้งนั้นพระพุทธเจ้าได้เสด็จมายังที่ตั้งเมืองหงสาวดี พระพุทธองค์ได้ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออก ทอดพระเนตรเห็นหงส์ทองสองตัว กำลังเล่นน้ำอยู่ จึงได้มีพุทธทำนายว่า ในภายภาคหน้า บริเวณที่หงส์ทองเล่นน้ำจะเป็นมหานคร ชื่อว่าหงสาวดี ในเวลาต่อมาได้มีเจ้าชายองค์หนึ่งมาสร้างเมืองในพื้นที่ดังกล่าว ชาวมอญจึงใช้รูปหงส์เป็นสัญลักษณ์ โดยมักสร้างรูปหงส์ไว้บนยอดเสาประจำที่วัด เพื่อระลึกถึงความเป็นชาติ และ เพื่อเป็นเครื่องเชิดชู เพราะถือว่าวัดเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์
            ตำนานการแห่ปลา ปล่อยปลา ตามตำนานกล่าวว่า มีพระภิกษุรูปหนึ่ง ได้ตรวจดูดวงชะตาของสามเณรผู้เป็นศิษย์ พบว่าชะตาขาด ด้วยความเมตตา จึงบอกให้กลับไปเยี่ยมโยมพ่อและโยมแม่ที่บ้าน หวังจะให้ไปลาก่อนหมดอายุขัย ระหว่างทางที่สามเณรเดินทางกลับบ้าน ได้พบปลาติดโคลนตัวแห้งใกล้ตาย จึงช่วยนำปลานั้นมาปล่อยที่หนองน้ำใกล้บ้าน เมื่อถึงบ้านแล้ว เดินทางไปอาบน้ำ เกิดง่วงนอนจึงนั่งพักใต้ต้นไม้ โดยเอาขันครอบศีรษะไว้แล้วหลับไป มีงูตัวหนึ่งอยู่บนต้นไม้ ห้อยหัวลงมาฉกสามเณร แต่โดนขันจึงไม่ได้รับอันตราย เมื่อกลับไปวัด พระอาจารย์เห็นสามเณรกลับมาก็แปลกใจจึงถามความ สามเณรก็เล่าเรื่องให้ฟังโดยตลอด พระอาจารย์เห็นว่าคงจะเป็นเพราะการปล่อยปลาจึงช่วยต่ออายุให้สามเณร นับแต่นั้นมาชาวมอญจึงนิยมแห่ปลา และปล่อยปลาในเทศกาลสงกรานต์

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |