| | ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | |
| | พัฒนาทางประวัติศาสตร์ | มรดกทางธรรมชาติ | มรดกทางวัฒนธรรม | มรดกทางพระพุทธศาสนา | |
การตั้งถิ่นฐาน
เมื่อปี พ.ศ. 2536 ได้ตรวจมีการตรวจสอบแหล่งโบราณคดีที่ตำบลป่าคำ อำเภอเมือง
พบโบราณวัตถุที่ทำให้สันนิษฐานได้ว่า เป็นแหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย
อายุประมาณ 2,000-3,000 ปี จากการสำรวจด้วยภาพถ่ายทางอากาศ พบว่าชุมชนโบราณอยู่ในเขตจังหวัดพิจิตรรวม
10 แห่ง คือ ที่บ้านเมืองเก่า
ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมือง ที่บ้านโคกใต้
บ้านไดรัง ตำบลห้วยร่วม บ้านห้วยเรียงใต้
ตำบลวังกรด บ้านไดปลาดุก
ตำบลวังสำโรง อำเภอบางมูลนาก บ้านทุ่งโพธิ
อำเภอโพธิประทับช้าง บ้านปุ่มประดู่
ตำบลดงเสือเหลือง อำเภอตะพานหิน บ้านทับคล้อ
ตำบลทับคล้อ บ้านหมองเดื่อ
ตำบลเขาทราย อำเภอทับคล้อ และที่บ้านทุ่งพระเนียด
ตำบลหนองหลุม อำเภอวชิรบารมี
นอกจากนี้ ยังปรกฎร่องรอยเมืองโบราณชื่อ เมืองไชยบวร
อยู่ในเขตตำบลบ้านน้อย อำเภอโพทะเล สันนิษฐานว่าเป็นเมืองปากยมที่มีอยู่ในศิลาจารึกสมัยกรุงสุโขทัย
ปากยม คือ บริเวณที่แม่น้ำยมไหลมาบรรจบแม่น้ำน่าน แต่เนื่อจากแม่น้ำน่านได้เปลี่ยนทางเดินไปตั้งสมัยต้นรัตนโกสินทร์
ทำให้กำหนดที่ตั้งเมืองปากยมไม่ได้
เมืองพิจิตรเก่าเป็นของกรุงศรีอยุธยา ตั้งแต่ปี พ.ศง 1959 ตามที่ปรากฎหลักฐานในจารึกลานทอง
ซึ่งพบที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ที่เมืองพิจิตรเก่า มีข้อความเป็นพระบรมราชโองการเลื่อนสมณศักดิ์
พระเถรพุทธสาคร ซึ่งเป็นพระครูธรรมโมลีศรีราชบุตร เมื่อปี พ.ศ. 1959
ซึ่งอยู่ในรัชสมัยสมเด็จพระศรีนครินทราชาแห่งกรุงศรีอยุธยา
จากพงศาวดารเมืองเหนือ ในเรื่องพระยาแกรก
มีความว่า เมื่อพระยาโคตมเทวราช หนีพระยาแกรก
ไปตั้งเมืองใหม่ที่บ้านโกณทัญญคาม
ซึ่งเป็นชุมชนโบราณ มีผู้อยู่อาศัยมาแล้วหลายชั่วคน ต่อมาเจ้ากาญจนกุมารผู้เปนพระราชบุตร
ได้ครองเมืองต่อจากพระราชบิดา จึงได้นามว่า เจ้าโคตรตะบอง
และได้สร้างเมืองพิจิตร มีเชื้อสายปกครองสือต่อกันมาประมาณ 200 ปี วงศ์โคตรตะบองก็สิ้สุดลง
เนื่องจากไม่มีรัชทายาทสืบราชสมบัติ คงมีแต่สามัญชนเป็นเจ้าเมืองปกครองต่อมา
เมื่อกรุงสุโขทัยมีอำนาจแผ่อาณาเขตลงมาทางใต้ เมืองพิจิตรจึงตกอยู่ในอำนาจการปกครองของอาณาจักรสุโขทัย
และอยู่ในฐานะเมืองหน้าด่านทางทิศใต้
หรือเมืองลูกหลวง
เมื่อกรุงสุโขทัยเสื่อมอำนาจลง และกรุงศรีอยุธยามีอำนาจขึ้น เมืองพิจิตรจึงมาขึ้นกับกรุงศรีอยุธยา
ในสมัยอยุธยาตอนปลาย เมืองพิจิตรมีเมืองขึ้นอยู่เมืองหนึ่งคือ เมืองภูมิ
หรือเมืองภูมิพระราชทาน อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของเมืองพิจิตร อยู่ห่างไปประมาณ
70 กิโลเมตร ซึ่งเป็นชุมชนขนาดเล็ก ในรัชสมัยพระสรรเพชญ์ที่ 8 หรือสมเด็จพระเจ้าเสือ
ได้ทรงสร้างวัดโพธิประทับช้าง เป็นอนุสรณ์สถาน ที่พระองค์ได้ประสูตร ณ ที่นั้น
พวกที่อพยพมาอยู่ในเขตจังหวัดพิจิตร ได้ดำเนินมาโดยตลอดเป็นเวลาหลายร้อยปีมาแล้ว
ประกอบด้วย ชาวไทยจากภาคกลาง ลาวโซ่ง
จากจังหวัดเพชรบุรี และราชบุรี ลาวยวน
จากจังหวัดสระบุรี ลาวพวน
จากอำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี ลาวขี้ครั่ง
จากภาคอิสาน และชาวไทยอิสาน สมัยหลังสงครามโลกครั้งที่สอง
กล่าวกันว่า เมืองพิจิตรเดิมชื่อว่า เมืองสระหลวง
หรือเมืองโอฆบุรี
ในเขตจังหวัดพิจิตรยังมีชุมชนโบราณอีก 2 เมือง คือ เมืองบ่าง อยู่ในเขตตำบลทุ่งโพธิ
อำเภอตะพานหิน และอีกเมืองหนึ่งไม่ปรากฎชื่อ อยู่ในเขตตำบลทับคล้อ อำเภอทับคล้อ
เมืองที้งสองนี้มีผู้สันนิษฐานว่าน่าจะชื่อเมืองนครพังคา และเมืองแสงเชรา
ตามพงศาวดารเหนือ มีตำนานกล่าวถึงเมืองพิจิตรอยู่ 2 เรื่องด้วยกัน คือเรื่องพระยาแกรก
กล่าวถึงการสร้างเมืองไชยบวร และเรื่องสร้างเมืองพิษณุโลก กล่าวถึงการสร้างเมืองโอฆบุรี
เมืองไชยบวร ยังมีแนวคูเมืองและกำแพงเมืองเหลืออยู่ คูเมืองมีขนาดใหญ่ และลึก
มักจะเรียกว่า บึงไชยบวร
และเรียกเมืองไชยบวรว่า เมืองชีบวน
สำหรับเมืองโอฆบุรี พงศาวดารเหนือกล่าวว่า เป็นเมืองที่พระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎกสร้างขึ้นพร้อมกับเมืองพิษณุโลก
สมัยกรุงศรีอยุธยา
เมื่อสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 พระเจ้าอู่ทอง ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี
เมื่อปี พ.ศ. 1893 เมืองพิจิตรมีฐานะเป็นหัวเมืองหนึ่งใน 16 เมือง และหลังจากที่สมเด็จพระบรมไตรโกนาถ
ทรงจัดลำดับฐานะหัวเมืองเป็นหัวเมืองเอก โท ตรี และจัตวา พระไอยการตำแหน่งนาทหารหัวเมือง
ระบุฐานะของเมืองพิจิตรว่า เป็นหัวเมืองชั้นตรี ขึ้นกับสมุหกลาโหม มีออกญาเทพาธิบดีศรีณรงคฤาไชยอภัยพรียพาหะ
ตำแหน่งเจ้าเมืองนา 5,000
สมัยรัตนโกสินทร์
เมื่อครั้งศึกพม่าในสงครามเก้าทัพ กรมพระราชวังบวรสถานภิมุข ได้ให้เจ้าพระยามหาเสนา
ยกทัพขึ้นไปรักษาเมืองพิจิตรไว้
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังทรงผนวชอยู่ได้เสด็จธุดงค์ไปยังเมืองเหนือหลายเมือง
รวมทั้งเมืองพิจิตรด้วย โดยได้แวะประทับที่เขาลูกช้างและบ้านขมัง
เมื่อปี พ.ศ. 2376 และเมื่อพระองค์ได้เสด็จขึ้นครองราชย์แล้วได้เสด็จหัวเมืองเหนือ
พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังบรรพชาเป็นสามเณรได้โดยเสด็จพระราชดำเนินด้วย
ได้เสด็จไปทางลำน้ำเก่าหรือลำน้ำพิจิตร
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หลวงธรเณนทร์ (แจ่ม)
ได้ย้ายเมืองพิจิตรไปสร้างใหม่ที่บ้านปากทาง ตำบลปากทาง เมื่อปี พ.ศ. 2424
ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2427 ได้ย้ายเมืองอีกครั้งไปตั้งอยู่ที่บ้านท่าหลวง
ตำบลในเมือง อันเป็นที่ตั้งศาลากลางจังหวัดในปัจจุบัน
ปี พ.ศ. 2448 พระยาศรีสุริยราชวราภัย (จร) เจ้าเมืองพิจิตร ได้สร้างกรมทหารเมืองพิจิตรที่ริมฝั่งตะวันตกของแม่น้ำน่าน
คือกรมทหารราบที่ 17 มีนายพันตรีหลวงราชานุรักษ์ เป็นผู้บังคับการกรม
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้า ฯ
ให้เปลี่ยนคำว่าเมืองเป็น จังหวัด เมื่อปี พ.ศ. 2459 และเปลี่ยนตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง
เป็นผู้ว่าราชการจังหวัด และประกาศให้ใช้ชื่ออำเภอให้ตรงกับชื่อตำบลที่ตั้งที่ว่าการอำเภอ
จังหวัดพิจิตรได้เปลี่ยนชื่ออำเภอเมืองเป็นอำเภอท่าหลวง อำเภอภูมิเป็นอำเภอบางมูลนาก
กรมมหารราบที่ 17 ถูกยุบไปขึ้นอยู่กับกรมทหารราบ มณฑลพิษณุโลก
หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ได้มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติระเบียบราชการบริหารแห่งราชอาณาจักรสยาม
พ.ศ. 2476 ยกเลิกมณฑลเทศาภิบาล ได้มีการตั้งเทศบาลเมืองพิจิตรขึ้นเป็นครั้งแรก
เมื่อปี พ.ศ. 2479
มรดกทางธรรมชาติ
แม่น้ำในจังหวัดพิจิตรมีอยู่สามสายด้วยกันคือ แม่น้ำยม แม่น้ำพิจิตร
และแม่น้ำน่าน ทั้งสามสายไหลจากจังหวัดพิษณุโลก ไหลผ่านพื้นที่ตอนกลางของจังหวัด
จากเหนือไปใต้เรียงตามลำดับจากตะวันตกไปตะวันออก แล้วไหลเข้าสู่จังหวัดนครสวรรค์
ดังนี้
แม่น้ำยม
| | ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน | |