มรดกทางธรรมชาติ
ป่าสงวนแห่งชาติ
จังหวัดราชบุรีมีพื้นที่ป่าประมาณ ๑,๓๒๙,๐๐๐ ไร่ หรือประมาณ ๒,๑๒๖ ตารางกิโลเมตร
และมีป่าสงวนแห่งชาติอยู่เป็นจำนวน ๗ ป่าด้วยกัน ในเขตพื้นที่อำเภอเมือง ฯ
อำเภอบ้านโป่ง อำเภอโพธาราม อำเภอสวนผึ้ง และอำเภอจอมบึง รวมพื้นที่ประมาณ
๑,๑๑๖,๐๐๐ ไร่ หรือประมาณ ๑,๘๖๔ ตารางกิโลเมตร ป่าสงวนแห่งชาติในเขตจังหวัดราชบุรีมีดังนี้
ป่าฝั่งซ้ายแม่น้ำภาชี
อยู่ในเขตอำเภอสวนผึ้ง อำเภอจอมบึง อำเภอปากท่อ และอำเภอโพธาราม มีพื้นที่ประมาณ
๙๗๗,๐๐๐ ไร่
ป่าเขาบิน
อยู่ในเขตอำเภอปากท่อ มีพื้นที่ประมาณ ๒๑,๐๐๐ ไร่
ป่าพุยางและป่าพุสามซ้อน
อยู่ในเขตอำเภอเมือง ฯ มีพื้นที่ประมาณ ๘๘,๐๐๐ ไร่
ป่าเขากรวดและป่าเขาพอง
อยู่ในเขตอำเภอเมือง ฯ มีพื้นที่ประมาณ ๕,๐๐๐ ไร่
ป่าหนองกลางเนิน
อยู่ในเขตอำเภอเมือง ฯ มีพื้นที่ประมาณ ๑๕๐ ไร่
ป่ายางด่านทับตะโก
อยู่ในเขตอำเภอจอมบึง
มีพื้นที่ประมาณ ๗๒,๐๐๐ ไร่
ป่าซำสาม
อยู่ในเขตอำเภอบ้านโป่ง มีพื้นที่ประมาณ ๒,๖๐๐ ไร่
สิ่งที่มีอยู่ตามสภาพภูมิศาสตร์
ถ้ำจอมพล
เดิมชื่อถ้ำมุจลินทร์ อยู่ในเขาบริเวณสวนรุกขชาติจอมพล ในเขตอำเภอจอมบึง เป็นที่อยู่อาศัยของฝูงลิงเป็นจำนวนมาก
บริเวณแผ่นผาหน้าถ้ำมีรอยจารึกพระปรมาภิไธยย่อ ภายในถ้ำจอมพลมีขนาดกว้างประมาณ
๓๐ เมตร ยาวประมาณ ๒๔๐ เมตร สูงประมาณ ๒๕ เมตร ตัวถ้ำแบ่งออกได้เป็น ๓ ส่วน
ส่วนแรกเป็นห้องโถง ไม่มีหินงอกหินย้อยมากนัก บนเพดานถ้ำส่วนนี้ เป็นที่อาศัยของค้างคาวเป็นจำนวนมาก
ช่วงต่อระหว่างส่วนแรกกับส่วนที่สองของถ้ำ มีหินงอกหินย้อยลักษณะคล้ายชั้นน้ำตก
ส่วนที่สองของถ้ำมีลักษณะเป็นถ้ำ มีหินงอกหินย้อยที่สวยงามวิจิตรบรรจงตามธรรมชาติ
มีชื่อเรียกต่าง ๆ กันไปตามรูปร่างที่ปรากฏ ได้แก่ ธารศิลา สร้อยระย้า แส้จามรี
ผาวิจิตร และที่ผาวิจิตรแห่งนี้เป็นที่มาของชื่อถ้ำว่าถ้ำจอมพล ส่วนที่สามอันเป็นส่วนท้ายสุดของถ้ำเป็นห้องโถง
ที่มีเพดานถ้ำทะลุเป็นช่องกว้าง มีแสงลอดลงมาส่องกระทบเนินที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปางลีลาสวยงามมาก
ถ้ำเขาบิน อยู่ในเขตตำบลหินกอง
อำเภอจอมบึง และอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ และได้มีการระเบิดปากถ้ำออก เพื่อให้ขึ้นลงได้สะดวก
เขาบินมียอดสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ ๒๗๒ เมตร ปากถ้ำสูงกว่าพื้นดินประมาณ
๕ เมตร พื้นที่ภายในถ้ำกว้างประมาณ ๕ ไร่เศษ ลึกจากปากถ้ำเข้าไปประมาณ ๕๐
เมตร จะมีทางแยกสองทางเข้าสู่ก้นถ้ำ ทางซ้ายลึกประมาณ ๓๐๐ เมตร ทางขวาลึกประมาณ
๒๐๐ เมตร มีหินงอกหินย้อยสวยงาม
ถ้ำเขาบินแบ่งออกเป็น ๘ ห้อง แต่ละห้องมีชื่อเรียกตามลักษณะของหินงอก หินย้อยได้แก่
โถงอาคันตุกะ ศิวะสถาน ธารอโนดาษ สกุลชาติคูหา เทวสภาสโมสร กินนรทัศนา พฤกษาหิมพานต์
และอุทยานทวยเทพ
น้ำตกผาชลแดน
อยู่ในเขตตำบลตะนาวศรี อำเภอสวนผึ้ง เป็นน้ำตกขนาดเล็ก แต่มีอาณาบริเวณที่สวยงามมาก
ตามลานหินมีฝูงผีเสื้อเป็นจำนวนมากเกาะอยู่ ตามธารน้ำมีฝูงปลาตัวเล็ก ๆ ว่ายอยู่ไปมา
น้ำตกใสและเย็นมีแอ่งน้ำอยู่หลายแห่ง สำหรับให้ลงไปเล่นน้ำได้อย่างดี
น้ำตกเก้าชั้น (เก้าโจน) อยู่ในเขตอำเภอสวนผึ้ง ลักษณะของสายน้ำตกกับกระโจนลงจากแต่ละชั้นในหน้าน้ำมาก
ความแรงของกระแสน้ำที่ตกลงมายิ่งมีมาก บางแอ่งกระแสน้ำบิดเป็นเกลียวหมุนเป็นวังวน
บางแอ่งที่กระแสน้ำไม่แรงก็สามารถลงเล่นน้ำได้ บริเวณน้ำตกมีสภาพป่าที่ยังสมบูรณ์
อยู่ในระบบนิเวศของป่าไม้แถบทิวเขาตะนาวศรี เมื่อถึงน้ำตกชั้นที่ ๑ จะพบสายน้ำที่ไหลลาดลงผ่านช่องหิน
แล้วลัดเลาะไหลลงสู่ลำธารเบื้องล่าง ห่างไปอีกประมาณ ๑๐๐ เมตร จะถึงน้ำตกชั้นที่
๒ ซึ่งมีขนาดไม่ใหญ่ แต่สายน้ำตกสวยงาม ห่างออกไปอีกประมาณ ๒๐๐ เมตร เป็นน้ำตกชั้นที่
๓ มีขนาดใหญ่กว่า ๒ ชั้นแรก กระแสน้ำแรง น้ำตกชั้นที่ ๔ สายน้ำจะตกลงมาเป็น
๒ สาย ปะทะกับหน้าผาก่อนที่จะไหลมารวมกัน เส้นทางจากน้ำตกชั้นที่ ๔ ไปยังชั้นที่
๕ ค่อนข้างชัน ที่น้ำตกชั้นที่ ๕ จะมีลานหินใหญ่ สายน้ำจะแผ่กระจานไปทั่วลานหิน
น้ำตกชั้นที่ ๖ มีขนาดใหญ่และสวยงาม น้ำตกจากหน้าผาสูงประมาณ ๒๐ เมตร กว้างประมาณ
๓๐ เมตร น้ำตกชั้นที่ ๗ สายน้ำจะตกลงมาจากยอดเขา แล้วไหลลัดเลาะตามลำดับที่มีความลาดเอียง
ประมาณ ๖๐ องศา น้ำตกชั้นที่ ๘ บริเวณน้ำตกจะมีลานกว้างน้ำตกจากหน้าผาสูงประมาณ
๕๐ เมตร กว้าง ๒๐ เมตร ชั้นสุดท้ายคือชั้นที่ ๙ เป็นชั้นที่สวยที่สุด เพราะมีหน้าผาสูงใหญ่
มีลานหินกว้างขวาง ในช่วงที่มีน้ำมากจะมองดูเหมือนกำแพงน้ำขนาดใหญ่]
ธารน้ำร้อนบ่อคลึง อยู่ในเขตอำเภอสวนผึ้ง
กลางป่าเทือกเขาตะนาวศรี เป็นธารน้ำร้อนแห่งเดียวในจังหวัดราชบุรี เดิมอยู่ในเขตสัมปทานทำเหมืองแร่บ่อคลึง
เมื่อปิดสัมปทานแล้ว จึงได้พัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวและพักผ่อน อุณหภูมิของน้ำในธารน้ำร้อนสูงประมาณ
๕๐ - ๕๗ องศาเซลเซียส ในน้ำร้อนมีแร่กำมะถันเจือปนอยู่ เช่นเดียวกับธารน้ำร้อนตามธรรมชาติแห่งอื่น
จึงให้ประโยชน์ทั้งการพักผ่อนหย่อนใจ และรักษาสุขภาพด้วย
โป่งยุบ
อยู่ในเขตตำบลท่าเคย อำเภอสวนผึ้ง เกิดจากการยุบตัวของเปลือกโลก จากหลายสาเหตุด้วยกันคือ
การละลายของเกลือใต้ดิน และการสูบน้ำใต้ดินขึ้นมา การทำเหมืองแร่ใต้ดิน การลดระดับเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของผิวโลก
การเกิดโพรงใต้ดิน เนื่องจากละลายของหินแคลคาเรียส
โป่งยุบที่ราชบุรี มีลักษณะเดียวกันกับแพะเมืองผีที่จังหวัดแพร่ แต่มีขนาดเล็กกว่า
มีขนาดประมาณ ๑๐ ไร่ เป็นประโยชน์ในการท่องเที่ยว ในเรื่องของธรณีสัณฐานวิทยา
เขาช่องพราน
อยู่ในเขตตำบลเตาปูน
อำเภอโพธาราม ที่บริเวณวัดเขาช่องพรานมีถ้ำค้างคาว มีค้างคาวอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก
ทุกวันเวลาใกล้พรบค่ำ จะมีค้างคาวจำนวนมากบินออกจากถ้ำไปหากินเป็นแนวยาว บางครั้งมีการบินม้วนเกลียวอย่างสวยงาม
และเมื่อถึงตอนเช้าค้างคาวเหล่านี้ก็จะบินกลับเข้าถ้ำ
นอกจากถ้ำค้างคาวแล้ว ยังมีถ้ำพระนอน ซึ่งเป็นถ้ำที่สวยงาม ภายในถ้ำมีพระพุทธไสยาสน์องค์ใหญ่
และมีพระพุทธรูปประดิษฐานอยู่เป็นจำนวนมาก