พระปรางค์วัดพระศรีมหาธาตุ  เป็นพระพุทธปรางค์ก่อด้วยอิฐสอดินทั้งองค  ผิวภายนอกฉาบปูนเกลี้ยง ตั้งแต่ฐานไปถึงยอด ตั้งอยู่บนฐานล่าง ก่ออิฐเป็นอย่างฐานบัตร เพิ่มฐานบังเชิญบาตร กาดอกหน้ากระดาน ย่อมุมอย่างย่อเก็จ เทินกันเป็นเถาซ้อนห้าชั้น เหนือฐานเชิงบาตรชั้นบนสุดก็เป็นครรภธาตุ หรือเรือนธาตุรูปทรงสี่เหลี่ยมย่อมุมอย่างย่อเก็จ ทางด้านหน้าของพระปรางค์ ภายนอกเรือนธาตุด้านหลัง ทางทิศตะวันตก ด้านทิศใต้ และด้านทิศเหนือ ทำเป็นคูหาก่อพื้นในช่องตัน คูหาทั้งสี่ด้านก่อเสาแพนกตั้งขึ้นเป็นกรอบคูหาขึ้นไปรับซุ้มหน้าบัน แต่ละด้านซ้อนสองชั้น คูหาทางด้านหน้ามีบันไดทอดเป็นทางขึ้น และเข้าไปภายในเรือนธาตุสายหนึ่ง ส่วนคูหาพื้นตันอีกสามด้านมีบันไดค่อนข้างชัน ก่อแบบทอดลงมาแค่เชิงคูหาทุกด้าน เหนือซุ้มคูหาขึ้นไปเป็นส่วนที่เรียกว่า ชั้นครุฑอัษฎางค์ ก่ออย่างเป็นฐานบัวปากปลิง ทรงสี่เหลี่ยม ย่อมุมด้านละหกมุม ตรงมุมของฐานส่วนนี้ประดับด้วยภาพปูนปั้น เป็นภาพกุมภกัณฑ์กกุมกระบองยืนเรียงรายประจำทั้งสี่ด้าน เหนือฐานครุฑอัษฎางค์ขึ้นไปก่อเป็นฐานบัวปากปลิง เท่ากับเป็นการซ้อนกันขึ้นไปหกชั้น หลังหน้ากระดานปากฐานบัวแต่ละด้านก่อเป็นซุ้มบันแถลง ลำดับขึ้นไปแต่ละชั้น ส่วนตรงมุมที่ย่อมุมทั้งหกมุมทั้งหกมุมนั้น ก่อทำเป็นบัวกลีบขนุนประดับประดาทุกมุมทุกชั้น ปลายบัวกลีบขนุนชั้นสุดท้าย ก่อรวมพนมเข้าหากัน ต่อด้วยบัวรัดเกล้าเป็นฐานรับยอดนพศูล
            การตกแต่งพระพุทธปราค์องค์ประธานใช้ปูนปั้นทำเป็นลวดลายประดับกรอบซุ้มทั้งสองข้าง เมื่อถึงหัวเสาแพนก ก็หกกลับขึ้นปั้นเป็นศีรษะพญานาคแผ่พังพาน ส่วนปลายผนังนอกเรือนธาตุนั้นเป็นลายเฟืองอย่างลายบัวไส้กระหนก ที่หน้ากระดานปากฐานบัวปากปลิง ชั้นต้นและชั้นสองนั้นเป็นลายเฟืองประกอบภาพหงส์ และลวดลายดอกสี่กลีบ ล้อมด้วยกรอบรูปสี่เหลี่ยมทั้งสี่ด้าน ที่บัวกลีบขนุนชั้นต้นปั้นปูนเป็นกรอบประกอบด้วยกระหนกอยู่ในพื้นกลีบบัว บัวกลีบขนุนชั้นที่สอง ทำแต่เพียงเส้นลวดคาดขอบไม่มีลาย ส่วนตัวกลีบขนุนชั้นถัดขึ้นไป ปล่อยพื้นเปล่าจนถึงชั้นปลายสุด ในคูหาที่ก่ออุดพื้นมีร่องรอยก่อ และปั้นพระพุทธปฎิมาประทับยืน ประดับในคูหาทั้งสามด้าน เว้นด้านหน้าซึ่งเป็นช่องเข้าไปภายในพระพุทธปรางค์
            พระพุทธปราค์บริวารประกอบสองข้าง พระพุทธปราค์ประธานมีขนาดย่อมก่อด้วยอิฐสอดิน ตั้งขึ้นแบบฐานซึ่งด่อเชื่อมต่อกับฐานองค์ประธานออกไปทางด้านเหนือ และด้านใต้ด้านละองค์ ได้ปรักหักพังลงเหลือแต่ฐานบังเชิงบาตรขององค์ทางด้านเหนือ เทินกันขึ้นเป็นเถาซ้อนสามชั้น ภายในฐานไว้ช่องเป็นห้องกรุรูปทรงสี่เหลี่ยม ด้านหน้าฐานก่ออิฐขึ้นเป็นพระปฎิมากร หรือคูหาประกอบซุ้ม หลังคาทรงคฤห์ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป
โบราณสถานและโบราณวัตถุ