ภาชนะดินเผา  จะพบทุกแหล่งโบราณคดี รูปแบบส่วนใหญ่ที่พบมากที่สุดได้แก่ภาชนะทรงหม้อปากผาย ซึ่งถือเป็นเครื่องใช้ที่สำคัญอย่างหนึ่งในชีวิตประจำวัน
พัฒนาการของประวัติศาสตร์
    สุวรรณภูมิกับความสัมพันธ์กับสุพรรณบุรี
            เมื่ออารยธรรมอินเดียได้เริ่มแพร่เข้ามาสู่ดินแดนเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ นับว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการพัฒนาสังคมเข้าสู่สมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์
            บริเวณจังหวัดสุพรรณบุรี  มีหลักฐานสำคัญที่เกี่ยวกับตัวอักษรได้แก่การพบเหรียญกษาปณ์สมัยโรมันที่บริเวณเมืองโบราณอู่ทอง เป็นเหรียญกษาปณ์สมัยจักรพรรดิวิคโรนุส ระหว่างปี พ.ศ.๘๑๒ - ๘๑๔ ด้านหน้าของเหรียญเป็นภาพพระพักตร์ ด้านข้างของจักรพรรดิ์ ตามขอบเหรียญมี่ตัวอักษรจารึก ซึ่งแปลว่า พระจักรพรรดิ์ซีซาร์ วิคโดรินุส ศรัทธาความสุข ความสง่า ทำให้สันนิษฐานได้ว่า เมืองอู่ทองในอดีต น่าจะเป็นศูนย์กลางการค้าอีกแห่งหนึ่ง ระหว่างภูมิภาคตะวันออก และตะวันตกมาแล้ว ตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๘ ซึ่งอาณาจักรโรมันน่าจะมีการติดต่อค้าขายกับอินเดีย และตะวันออกไกล โดยที่บริเวณที่ราบลุ่มภาคกลางตองล่างของประเทศไทยน่าจะเป็นอีกเส้นทางหนึ่งที่เป็นจุดแวะพัก ระหว่างอินเดียเหนือกับเมืองออกแก้วในประเทศเวัยดนามในปัจจุบัน
            อารยธรรมแบบอินเดียที่ชัดเจนมาก ในภูมิภาคแถบนี้ได้แก่ศาสนาพุทธ และศาสนาพราหมณ์
            หลังจากการทำสังคายนาพระไตรปิฎกครั้งที่สาม ณ เมืองปาฎีลบุตร ในอินเดีย เมื่อปี พ.ศ.๒๓๕ ในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช พระองค์ได้ส่งพระเถระ เดินทางไปประกาศพระพุทธศาสนาในดินแดนต่าง ๆ เป็นจำนวนถึง เก้าเส้นทาง หนึ้งในจำนวนนั้น พระโสณะและพระอุตระ ก็ได้ไปประกาศพุทธศาสนาที่สุวรรณภูมิ สำหรับบริเวณที่เรียกว่า สุวรรณภูมิ ยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ในวงวิชาการ  ที่มีความเห็นแตกต่างกันไป ส่วนนักวิชาการชาวไทยหลายท่านเชื่อว่าสุวรรณภูมิ น่าจะเป็นดินแดนในประเทศไทย บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่าง ที่เป็นเมืองโบราณนครปฐม เมืองโบราณคูบัวที่ราชบุรี และเมืองโบราณอู่ทองที่สุพรรณบุรี
            ข้อสรุปล่าสุดของนักวิชาการส่วนใหญ่เชื่อว่าสุวรรณภูมิน่าจะเป็นบริเวณที่ครอบครุมพื้นที่ของประเทศไทย พม่า ลาว เวียดนามและมาเลเซีย โดยมีชุมชนโบราณตั้งอยู่ตามพื้นที่ต่าง ๆ ทั่วไปอย่างเป็นอิสระต่อกัน มีการติดต่อค้าขายระหว่างกัน รวมถึงชุมชนภายนอกสุวรรณภูมิด้วย
            ฟูนันถึงทวารวดี  เรื่องของอาณาจักรฟูนันเกิดจากการนำเสนอว่า ในจดหมายเหตุของจีน ได้กล่าวถึงเรื่องราวประมาณพุทธศตวรรตที่ ๘ เกี่ยวกับกษัตริย์ ฟันมัน แห่งอาณาจักรฟูนันได้ปราบปรามอาณาจักรต่าง ๆ กว่าสิบแห่ง ในจำนวนนั้นเชื่อว่ามีเมืองที่อยู่บริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยาด้วย โดยปรากฎชื่อเมืองจินหลิน เชื่อว่าเมืองดังกล่าวน่าจะอยู่บริเวณที่ลาบลุ่มภาคกลางของไทยในปัจจุบัน
            เหตุผลที่นำเสนอต่อไปมีว่าในแหลมโคชินไชนา มีร่องรอยเมืองโบราณเพียง ๓ - ๔ เมือง ที่มีอิทธิพลของวัฒนธรรมฟูนัน และในจำวนนี้มีเพียงเมืองออกแก้ว เมืองเดียวที่ได้มีการศึกษาไปแล้ว แต่ในบริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยามีร่องรอยของเมืองโบราณอยู่ประมาณ ๑๕ เมือง ที่มีรูปแบบาคล้ายกัน และปรากฎร่องรอยหลักฐานวัตถุ ในวัฒนธรรมแบบฟูนัน เช่นเดียวกับเมืองที่อยู่บริเวณที่ราบแม่น้ำโขง ร่องรอยก่อนประวัติศาสตร์ หรือแรกเริ่มประวัติศาสตร์พบว่ามีอยู่น้อย และกระจายตัวอยู่ห่าง ๆ ส่วนในที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยามีร่องรอยสมัยก่อนประวัติศาสตร์อยู่เป็นจำนวนมาก แสดงให้เห็นถึงความเป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมที่เก่าแก่ และสัมพันธ์กันอย่างต่อเนื่อง ส่วนวัฒนธรรมแบบฟูนันที่เมืองออกแก้ว ในเวียดนามใต้ ไม่มีการสืบต่อลงไปในวัฒนธรรมแบบเจนละ แต่ขาดหายไป ซึ่งตรงข้ามกับวัฒนธรรมแบบทวารวดีในที่ราบลุ่ม ภาคกลางที่มีการสืบทอดมาอย่างต่อเนื่อง เช่น รูปแบบภาชนะดินเผา เครื่องประดับที่ทำด้วยทองหรือดีบุก รวมทั้งเครื่องประดับประเภทลูกปัด
            จากการศึกษาทางโบราณคดีบริเวณแหล่งโบราณคดีท่าม่วง อำเภออู่ทอง เมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๒ - ๒๕๑๔ ได้พบโบราณวัตถุที่เป็นแบบศิลปะฟูนันเป็นจำนวนมาก มำให้มีการตั้งสมมติฐานว่าดินแดนบริเวณดังกล่าว เป็นที่เกิดและที่ตั้งของอาจักรฟูนัน ซึ่งเป็นวัฒนธรรมที่พัฒนามาจากสมัยก่อนประวัติศาสตร์ยุคหินใหม่ตอนปลาย และในช่วงพุทธศตวรรตที่ ๙ กษัตรย์ฟันซิมันแห่งฟูนันได้ขยายอำนาจเข้ามาครอบครองประเทศใกล้เคียง โดยเฉพาะตามแนวชายฝั่งของชาวสยาม จนกระทั่งสิ้นพระชนม์ในระหว่างการยึดครองจินหลิน เมื่อเปรียบเทียบกับวัฒนธรรมแบบฟูนันออกแก้ว ทางตอนใต้ของเวียดนามก็พบว่ามีหลักฐานคล้ายกัน
            บริเวณเมืองโบราณอู่ทอง  ได้พบหลักฐานที่เกี่ยวเนื่องในวัฒนธรรมแบบฟูนันกระจายอยู่ทั่วไป ที่เก็บอยู่ในพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติอู่ทอง มีดังนี้
                -  ประติมากรรมดินเผา  เป็นรูปพระภิกษุ สามรูปกำลังเข้าแถวยืนบิณฑบาต ครองจีวรเป็นริ้วพบที่เขาพระ อยู่ทางทิศตะวันตกของเมืองอู่ทอง มีขนาด ๑๖.๕๖ เซนติเมตร มีอายุประมาณพุทธศตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  ชิ้นส่วนพระพุทธรูปดินเผา  เป็นพระพุทธรูปปางนาคปรกเหลือเฉพาะพระพักตร์ พระบาท และส่วนหัวของนาคบางส่วน ส่วนองค์พระถึงพระเศียรหักหายไป พบที่บริเวณภายในเมืองโบราณอู่ทอง มีอายุประมาณพุทธศตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  ฝาจุกภาชนะดินเผา  เป็นรูปเทวีกับสิงห์ และมีคนพนมมืออยู่ข้าง ๆ อีกด้านหนึ่งเป็นรูปคชลักษมี หรือพระลักษมีประทับนั่งขัดสมาธิเพชรบนดอกบัวขนาบด้วยช้างชูงวงรดน้ำ พบที่ในเมืองอู่ทอง รูปคชลักษมีนี้เป็นลักษณ์แห่งความอุดมสมบูรณ์เป็นเครื่องหมายมงคล ที่ใช้ทั้งในพุทธศาสนาและศาสนาพราหมณ์ ประติมากรรมนี้คล้ายกัยศิลปะอมราวดีของอินเดียที่ปรากฎภาพแกะสลัก การบูชาพระสถูป มีอายุประมาณพุทธศตวรรษตที่ ๘-๑๐
                -  ตะเกียงอานธะ มีสภาพชำรุเหลือเฉพาะส่วนที่ใส่น้ำมันเท่านั้น รูปแบบคล้ายตะเกียงโรมัน พบที่เมืองอู่ทองและบ้านดอนระฆัง ตำบลตลิ่งชัน อำเภอเมือง จัดอยู่ในศิลปะอมราวดี มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษตที่ ๙ - ๑๐
                -  พระพุทธรูปหินสลักนูนสูง  เป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ มีธรรมจักรและกวางหมอบ ทำด้วยดินเผา พบที่เขาพระ อำเภออู่ทอง จากพุทธศิลป์แสดงว่าได้รับอิทธิพลศิลปะแบบหลังคุปตะ มีอายุอยู่ประมาณพุทธศาตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  แผ่นภาชนะดินเผาสลักนูน  เป็นรูปกินรีสวมศิราภรณ์ เป็นแบบอินเดีย พบที่เมืองอู่ทอง มีอายุประมาณพุทธศตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  ตราดินเผา  เป็นรูปสิงห์นั่งชันขาหน้า เปรียบเทียบได้กับรูปสิงห์ที่ปรากฎในภาพสลักพุทธลังค์ ในศิลปะแบบอมราวดี ซึ่งมีอายุประมาณพุทธศตวรรษที่ ๖ - ๘ ดังนั้น ตราดินเผานี้ควรมีอายุในรูปหลังประมาณพุทธศตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  ตราดินเผา  เป็นรูปคนต่อสู้ พบที่เมืองอู่ทอง มีลักษณะคล้ายเหรียญโรมันในคริสศตวรรษที่สาม มีอายุประมาณ พุทธศตวรรษที่ ๙ - ๑๐
                -  ลูกปัดชนิดต่าง ๆ  เช่น ลูกปัดแก้ว ลูกปัดหินสี และลูกปัดกระดูกสัตว์ เป็นต้น มีหลายขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๓ - ๑๗ เซนติเมตร ยาว ๖ - ๑๓ มิลลิเมตร มีรูปแบบต่าง ๆ มากมาย พบที่เมืองโบราณอู่ทอง สามารถเปรียบเทียบได้กับแหล่งอื่น ๆ โดยเฉพาะที่ออกแก้วและที่กักลาเซสินซิง มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๗ - ๑๖ เป็นหลักฐานสำคัญอย่างหนึ่งที่บอกถึง พัฒนาการสืบทอดมาในวัฒนธรรมแบบทวารวดี
                -  เหรียญเงินมีจารึก เป็นเหรียญเงินที่มีข้อความจารึกว่า ศรีทวารวดี ศวรปุณยะ แปลว่า พระเจ้าทวารวดีผู้มีบุญอันประเสริฐ เป็นจารึกด้วยอักษรปัลลวะ เป็นภาษาสันสกฤต มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๒ พบครั้งแรกจำนวน ๒๑ เหรียญ บริเวณวัดประโทนเจดีย์ เมืองนครปฐมโบราณ ต่อมาได้พบเหรียญเงินที่มีจารึกแบบเดียวกันที่เมืองโบราณอู่ทอง จำนวนหนึ่งเหรียญ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๗ และพบที่บ้านคูเมือง อำเภออินทร์บุรี จำนวนหนึ่งเหรียญ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๒
            จากการศึกษาเกี่ยวกับอาณาจักรโตโลโปติ เมื่อประมาณปี พ.ศ.๒๔๑๗  มีอยู่ว่าชื่อของอาณาจักรนี้ปรากฎในบันทึกเดินทางของพระภิกษุชาวจีนชื่อ เหี้ยนจัง ว่าเป็นอาณาจักรที่ตั้งอยู่ระหว่างรัฐศรีเกษตร (พม่า) ทางทิศตะวันตก และอิศาณปุระ (กัมพูชา) ทางทิศตะวันตก มีความเจริญรุ่งเรืองในพุทธศตวรรษที่๑๒ ตำแหน่งที่ตั้งดังกล่าวนี้ แสดงว่าอาณาจักรดังกล่าวอยู่ในบริเวณที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบัน
            คำว่าโตโลโปติ น่าจะตรงกับคำในภาษาสันสฤตว่า ทวารวดี  แนวคิดนี้ได้ยอมรับกันอย่างแพร่หลายในหมู่นักวิชาการ หลายท่านรวมทั้ง นายตากากุสุ ผู้แต่งจดหมายเหตุการเดินทางของพระภิกษุ อี้จิง
            ต่อมาได้มีการศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับอาณาจักรทวารวดีกันมากขึ้น จากากรพบหลักฐานต่าง ๆ เป็นจำนวนมากทั้งโบราณสถานและโบราณวัตถุ จึงทำให้คำว่า ทวารวดีใช้เป็นชื่อเรียกรูปแบบศิลปะซึ่งมีเอกลักษณ์เฉพาะ ที่ได้รับอิทธิพลจกาวัฒนธรรมแบบอินเดีย และปรากฎพบในประเทศไทยที่มีอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๖ โดยศาสตราจาร ยอร์ช เซเดส์ ชาวฝรั่งเศสเป็นคนแรกที่เริ่มนำคำว่า ทวารวดีมาใช้เรียกกลุ่มศิลปะแบบนี้ เมื่อประมาณปี พ.ศ.๒๔๗๒ ซึ่งพบว่าศิลปะแบบดังกล่าวมีกระจายอยู่ทั่วทุกภูมิภาคของประเทศไทย
            ความเชื่อเกี่ยวกับเรื่องศูนย์กลางของอาณาจักรทวารวดีในระยะแรก ศาสตราจารย์ยอร์ช เซเดส์ สันนิษฐานว่า น่าจะอยู่ที่เมืองนครปฐมโบราณ โดยมีพระประโทนเจดีย์เป็นศูนย์กลางเมือง แต่ในระยะต่อมาเมื่อมีการดำเนินงานทางโบราณคดีบริเวณเมืองโบราณอู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี และได้พบโบราณสถาน และโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก ทำให้ศาสตรจารย์ ยอร์ช เซเดส์ เปลี่ยนข้อสันนิษฐานใหม่ว่าเมืองโบราณอู่ทองน่าจะมีความสำคัญมาก่อนเมืองโบราณนครปฐม
            จากการพบหลักฐานประเภทจารึกซึ่งจารึกภาษามอญโบราณจำนวนมาก ทำให้มีผู้เสนอความคิดเห็นว่า ในสมัยทวารวดีประชาชนในอาณาจักรนี้น่าจะพูดภาษามอญ แต่ความเห็นนี้ยังไม่เป็นที่ยอมรับนัก